DEVLET YÖNETİMİ
Hükümdarlık Unvanları | Hükümdarlık Sembolleri |
Han | Taht(Örgin) |
Hakan | Sancak |
Kağan | Tuğ |
İdikut | Unvan Alma |
İlteber | Otağ |
İlteriş (Kutluk Kağan) | Davul(Nevbet) |
Şanyü (Mete Han) | Sorguç(Kotuz) |
Tanhu | Toy |
Yabgu(Batı Hükümdarı) | Kemer |
Ergin | Yay |
İl Kağan (Bumin Kağan) | Hutbe |
Bey | Tıraz(Elbise) |
Padişah (Alp Tigin) | Hilat(Hediyelerin tümü)) |
Sultan (Gazneli Mahmut) | Çetr (Şemsiye) Üstünde feth süresi |
Sultanı Azam (Melikşah) | Sikke |
Berat |
1)Saray Görevlileri
Hacibulhüccap (Ulu Hacip): Hükümdar- halk- devlet arasında ki ilişkileri.
Silahdar: Silahlardan sorumludur.
Çaşnigir: Yiyeceklerle ilgilenir.
Şarabdar-İdişçibaşı: İçecekler
Hansalar: Hükümdar sofrası
Camedar: Elbiseler ile ilgilenir
Alemdar: Savaşlarda bayrak ve sancağı taşır
Emiri Candar: Sarayı korur,
Emiri Ahur: Atların bakımı
Kapucubaşı: Günlük hizmetleri yapar.
Taştdar: Abdest yardımcısı
Serhenk: Hükümdarın yolunu açan,
2)Devlet Görevlileri
Amid: Sivil yönetici ( İslamiyetten önce APA)
Amil: Vergi memuru
Yuğruş: Karahanlılarda Vezire verilen isim.
Muhtesip: Belediye başkanı, ticari hayatın düzenlenmesine yardımcı olur
Melik: Hükümdar oğlu
Atabey: Meliki yetiştiren (Ataman İnal İnanç / Lala) İlk atabey Vezir Nizamülmük (Büyük Selçuklu Alparslan Veziri)
Şıhne: Askeri vali.
Divanı Saltanat ( Büyük Divan)
Divan-ı İstifa | Mali İşler | Müstevfi |
Divan-ı Arz Ceyşül Arz | Askeri İşler | Emir-i Arz Arzül Ceyş |
Divan-ı İnşa | Yazışmalardan | Tuğrai ( Nişancı) |
Divan-ı İşraf | Denetim (askeri hukuk hariç) | Müşrif |
Divan-ı Mezalim | Büyük davalar | Hükümdar |
Niyabet-i Saltanat | Hükümdar olmadığı zamanlarda devlet işleri | Naip |
HUKUK SİSTEMİ
İlk Türk-İslam Hukukunun Oluşması;
û İslam’ın getirdiği esaslar
û Oğuzların gelenekleri
û Uygur, Akhunlar ve Sasanilerin gelenekleri
û Askeri davalara kadı-i leşker bakar
ŞERİ HUKUK | ÖRFİ HUKUK |
Evlenme, Boşanma, Miras, Hırsızlık, Ticaret, Savaştan kaçma, Mürted Olma (Dinden çıkma) | Sosyal ve güvenlik |
Davalara kadı bakar. | Davalara Emiri Dad bakar |
Kadıların sorumlusu Kadıül Kudat | Emiri Dadların sorumlusu da aynı. |
Kadı veziri ve divan üyelerini yargılayabilir |
ORDU
# İslam devletleri ile ordu da en büyük yenilik ilk defa Karahanlıların uyguladığı GULAM sistemidir. Devşirmeden farkı ise Türklerde bu sisteme dahildir. Devşirmede sadece Hristiyanlar.
Merkez Ordusu | Eyalet Ordusu |
Gulaman-ı Saray: Sarayı koruyan, her ırktan kişiler bulunur, maaşlıdır, sarayda durur. | Melik Ordusu |
Hassa Ordusu: Atlık birlik, bunlara ikta adı verilen arazi verilir. Sadece Türklerden oluşur. Eyalette bulunur. | Sipahiler (İkta Askerleri) |
Türkmenler | |
Bağlık bey ve beylikler |
SOSYAL HAYAT
İmarethane: Aşevi.
Tabhane: Misafirhane
Debbahhane: Dericilik
Kapan: Tek bir cins malın satıldığı yerdir. (Unkapanı gibi)
Bedesten: Kapalı çarşıdır.
Sebil: Çeşme
Tutmaç: 11. Yy Türklerin milli yemeğidir.
Kümbet: Anıt mezardır. Siyasi kişilerin ve eşlerinin mezarı
Türbe: Dini şahsiyetlerin mezarı
Külliye: Toplu yapılar (medrese, cami,..) En fazla caminin yanına yapılır.
Arasta: Çarşı
Bargah: Saray
Tekke: Din öğretilen kurum
Zaviye: Tekkenin küçüğü,
Darülafiye:Hastane
Darüşıhha: Hastane
Maristan:: Hastane (Tolunoğulları)
Bimaristan: Hastane (Karahanlılar)
Bimarhane: Hastane (Karahanlılar)
EKONOMİK HAYAT
# Fütüvvet teşkilatı;esnafların kendi aralarında birleşerek kurdukları dini ve iktisadi teşilattır.
1)Toprak Yönetimi
Ø Miri Araziler: Devlete aittir.
Has: Sultana aittir.
Vakıf: Kamu Yararına bırakılır.
İkta: Devlet memuru ve komutanlara bırakılır.
Ø Mülk Arazi: Mülkiyeti kişilere aittir Satılabilir, devredilebilir miras bırakılabilir. Öşri, Haraci
# İkta sistemi geliştiren (askeri olarak) Büyük Selçuklu Devletidir. Ancak tüm İslam Devletleri kullanmıştır.
EĞİTİM
Karahanlılar | Semerkant | İlk Türk-İslam medresesi |
Danışmentliler | Yağıbasan (Tokat Niksar) | Anadoluda ki İlk Türk medrese |
Büyük Selçuklu Devleti | İlki Nişabur (Tuğrul Bey) | İlk BSD medresesi |
Büyük Selçuklu Devleti | Nizamiye Medreseleleri | BSD en ünlü medreseleri |
Öğrenci: Danişment
Öğretmen: Müderris
Diploma: İcazetname
Fıkıh konusunda yetiştiren: Molla
Akli (Pozitif) | Nakli (Dini) |
Riyaziye: Matematik | Megazi (Savaşları) |
Simya: Kimya | Siyer ( Hayatı) |
Heyet: Astronomi | Fıkıh( İslam hukuku) |
Cebr: Matematik | Kelam |
Hendese: Geometri dersi | Kıraat |
Nücum: Astroloji | İcma |
Kıyas | |
Tefsir | |
Tecvid |
ü Kitabın içinde yazanlara telif
ü Kitabın yazarı Mühellif
ü Kitabı ciltyen Mücerrid
ü Kitabı eliyle çoğaltan Müstensih
Nizamiye Medreseleri Neden Açıldı:
· Bilim insanı yetiştirmek
· Devlet memur ihtiyacı
· Batini gibi zararlı fikir akımlarına karşı fikir üretebilmek için açılmıştır.
MİMAR VE SANAT
Mimari:
Türklerin katkısı, kubbe, kemer, üçgen yapı.
Karahanlılar: Arap Ata Türbesi ve Ayşe Bibi Türbesi
Gazneliler: Zafer Kuleleri, Leşkerii Bazar Cami
Büyük Selçuklu Devleti: Çoğunlukla İranda bulunur. Tebriz, Nişabur, Tahran.
Babürler: Tac Mahal
Sanat;
Hat: Arapçayı güzel yazma sanatıdır. Amasyalı Yakut bilinen ile büyük hattatçıdır.
Minyatür: Perspektife dikkat edilmez. Kişiler statülerine bağlı olarak büyüklük veya küçüklükle çizilir. Uğraşana Musavver veya Nakkaş
Tezhip: Altınlamak veya Yaldızlamak, kitap süsleme.
Ebru:
Telkari: Gümüş işleme
Malakari: Duvar süsleme sanatı
Vitray: Cam süsleme sanatı.
Çinicilik: Fırınlanmış toprak üzerine renkli motif yapmak.
Künderaki: Ahşap işleme, marangoz. (Neccar)
EDEBİYATÇILAR
Yusuf Has Hacip: Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi), ilk Türk-İslam eseridir. Siyasetname özelliği taşır. Karahanlı hükümdarı Tamgaç Buğra Han’a sunulmuştur. |
Kaşgarlı Mahmut: Divanü Lügat-it Türk, arapça yazılmıştır. Abbasi halifesi Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur. Eserde Türk dünyasına ait İLK harita bulunur. |
Edip Ahmet Yükneki: Atabet’ül Hakayık (GerçeklerinEşiği), ahlaki öğütler içerir. Karahanlı hükümdarı Muhammed Dad’a sunulmuştur. |
Hoca Ahmet Yesevi: Divan-ı Hikmet, ilk Türk tasavvuf eseridir. Ahlaki öğütler içerir. Timur mezarını yaptırmıştır. |
Enveri: Kaside |
Ömer Hayyam: Rubaileri |
Nizamülmülk: Siyasetname |
Ali Şiir Nevai: Muhakemetül Lügateyn, |
Firdevsi: Şehname ( Gazneli Mahmuta sunulmuştur) İran-Turan savaşını konu alır. |
Utbi: Tarih-i Yemin, Gazneli tarihini anlatır.Gazneli Mahmut’a sunulmuştur. |
BİLİM VE BİLİM İNSANLARI
# Karahanlılar döneminde Semerkand, Buhara, Kaşgar önemli bilim merkezleridir.
# BSD döneminde ilk Selçuklu medresesi Nişabur da, “dünyanın ilk üniversitesi” kabul edilen medrese ise Nizamülmülk tarafından yaptırılan Bağdat Nizamiye Medresesidir.
Farabi: Muallimi Sani, El Phorobius, Eserleri: El Medinetül Fazıla(siyasetname), Kitabül Musiki (müzik ile ilgili). BM fikrini savundu ve Türk İslam dünyasında pozitif bilimlerin gelişmesini sağlamıştır.
Gazali: Batini faaliyetlerine(Haşhaşilik) karşı olarak Nizamiye Medreselerde öğretmenlik yapmış ve fikir üretmiştir. İhya’ül Ulumiddin önemli eseridir.
Biruni: El Üstad olarak bilinir. Yerçekimi, Enlem ve Boylam dairelerini tespit etmiştir. Gazneli Mahmut “sarayımın en değerli hazinesi” demiştir.
İbn-i Sina: Avicennaolarak tanınır. El Kanun Fi’t Tıb ve Kitabül Şifa eseri. Kan dolaşımı üzerinde çalışma yapmıştır. Mikrobun varlığını bulandır. (Akşemseddin mikrop ile ilgili çalışmalar yapmıştır)
Zekerriya Er- Razi: Tıp ile uğraşmıştır. Suçiçeği ile kızamık farkını ortaya koymuştur. “El Havi Ansiklopedisi” 17.yy kadar ders kitabı olarak okutulmuştur.
Fezari: Astronomi ile uğraşan ilk İslam bilim insanı. Usturlab adı verilen alet ile Güneş ve ay tutulmasını hesaplamıştır.
Cabir Bin Havyan: Modern Kimya kurucusudur. Atomun parçalanabileceğini öne sürmüştür.
Harezmi: 0 kavramını bulmuştur. Kitabül Cebr
Ömer Hayyam: Türk Üçgeni (Hayyam Üçgeni) bulmuştur. Celali Takvimini Melikşaha sunandır. Rubaileri ünlüdür.
Uluğ Bey: Timurun torunudur. Semerkantta kendi adına rasathane yapmıştır. En öneli ezeri Yıldızlar Cetveli. Ali Kuşçu öğrencisidir.
İbni Rüşt: Avrupalılara Aristoyu tanıtmıştır. Aklın inançtan önde tutulması gerektiğini savunmuştur.
Abdullah İbni Firnas: İnsanlık tarihinin ilk uçuşunu gerçekleştirmiştir. (Başarılı olan ise Hazerfan Ahmet Çelebi)
Yorum Gönder