Genel Siyasal bağımsızlık temelinde çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak.
Siyasal Kişi yerine ulusal egemenliği etkin kılma, geliştirme; tam bağımsızlık ilkesini gerçekleştirmek.
Toplumsal Çağdaş, eşitlikçi bir toplum oluşturmak.
Kültürel Kültür ikiliklerine son vermek, kültürel öğeleri çağdaşlık, ulusallık temelinde yeniden oluşturmak.
Hukuksal Çağdaş, laik, eşitlikçi, hukuk düzeni oluşturmak; hukuk ikiliğine son vermek.
Ekonomik Ulusal bir ekonomik yapıyı gerçekleştirmek; geniş toplumsal katmanların ekonomik refahı arttırmak.
II. TBMM’NĐN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923)
Lozan Barış görüşmeleri devam ederken, devlet sisteminin nasıl olacağı ve barıştan sonra izlenecek politika
konusunda milletvekilleri arasında sert tartışmalar yaşanmış, bunu bilen Avrupalı Devletler görüşmeleri keserek gelişmeleri
beklemiştir. Bu durumu gören Mustafa Kemal, meclisin yenilenmesini istemiştir.
1 Nisan 1923’te seçimler yenilenmiş, 11 Ağustos’ta ise Đkinci TBMM toplanmıştır.
II. TBMM’nin Açılma Nedenleri:
1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’na göre milletvekillerin 2 yılı doldurmuş olması,
I. Meclisin olağanüstü şartlar altında çalışması ve yıpranması,
I. Meclisin üyeleri arasında inkılâplara karşı ve saltanat yanlısı kişilerin de bulunması,
Đnkılâpları gerçekleştirecek kadroların oluşturulmak istenmesi (temel nedeni).
II. TBMM, “Đnkılâp Meclisi” de denir. 1 Ekim 1927’e kadar görev yapmıştır. Büyük çekişmelerin ve
bunalımların yaşanacağı meclis olacaktır.
Yeni meclis döneminde, Türk siyasal hayatı için önemli gelişmeleri:
Lozan Barış Antlaşması’nın Onaylanması - 23 Ağustos 1923
Halk Fırkası’nın Kurulması - 9 Eylül 1923
Đstanbul’un Đtilaf Devletlerce Boşaltılması - 6 Ekim 1923
Ankara’nın Başkent Yapılması - 13 Ekim 1923
Cumhuriyet’in Đlanı (29 Ekim 1923)
Yeni inkılâpları gerçekleştirilmesi.
HALK FIRKASI’NIN KURULMASI (11 AĞUSTOS 1923) - CUMHURĐYET HALK FIRKASI (10 KASIM 1924)
Yeni Türk Devleti’nin ilk partisidir ve Mustafa Kemal tarafından kurulmuştur.
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin siyasal partiye dönüşmesidir.
Fırka’nın Kuruluş Nedenleri:
• Yapılması düşünülen inkılâpları bir kadro eliyle yürütme isteği,
• Halk ile devlet arasında bağ kurma isteği,
• Ülke sorunlarını disiplinli bir topluluk vasıtasıyla çözme düşüncesi.
Cumhuriyet Halk Fırkası - 10 Kasım 1924:
Cumhuriyet’in ilanından sonra isminin başına Cumhuriyet eklenmiştir. (10 Kasım 1924)
II. TBMM’de çoğunluğu elde etmiş ve Halkçılık esasına göre program benimsedi.
Cumhuriyetçilik, Devletçilik, Halkçılık, Laiklik, Milliyetçilik ve Đnkılâpçılık ilkeleri ana ilkeleri olarak kabul
etmiştir. (1931) Daha sonraki zamanda anayasada yerini aldı. (1937)
Fırkanın ikinci kongresinde Mustafa Kemal tarafından Nutuk (1919 - 1927) okunmuştur. (1927)
Ekonomide; Liberalizm + Devletçilik (sonradan), Siyasi yaşamda; Cumhuriyetçilik, Toplumsal yaşamda
ise Laiklik prensipleri benimsendi.
Günümüze kadar süren partidir.
Parti’nin Programı:
Saltanatın kaldırılması tartışılmaz bir gerçektir.
Demiryolları çoğaltılmalıdır.
Devletçilik esas alınmalıdır.
Askerlik süresi kısaltılmalıdır.
Aşar vergisi kaldırılmalıdır.
ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 EKĐM 1923)
Lozan Antlaşması’ndan sonra başkentin neresi olacağı tartışılmıştır. Milletvekillerin bir kısmı Đstanbul olması
için teklif vermişse de Ankara, oy çoğunluğu ile kabul edildi.
Ankara’nın Başkent olmasında;
Ankara’nın Türkiye’nin ortasında; askeri ve siyasi yönden güvenli bir yerde olması,
Yurdun her tarafı ile ulaşım ile haberleşmenin kolay olması,
TBMM’nin Ankara’da bulunması ile Kurtuluş Savaşı’nda idari merkez olmasıdır.
1924 Anayasası’nda Ankara’nın teşkilatlanması: Ankara (Merkez) ⇒ Đdari Birim Yönetici ⇒ Đl Valisi ⇒ Đlçe
Kaymakamı ⇒ Bucak Müdürü ⇒ Köy Muhtarı.
CUMHURĐYET’ĐN ĐLANI (29 EKĐM 1923)
Halkın, seçtiği temsilciler aracılığıyla kendini yönettiği siyasal rejim “Cumhuriyet”tir. Bu yönetim biçiminde
halkın siyasal idare üzerindeki etkinliğinin derecesine göre demokrasiye yaklaşılır veya uzaklaşılır.
1920 yılında TBMM’nin açılması, 1921 Anayasası’nda idarenin ulusa ait olduğu kararının alınması ve 1922
yılında Saltanat’ın kaldırılması, Cumhuriyet rejimine geçişin önemli adımları olmuştur.
Cumhuriyet rejiminin TBMM açılır açılmaz ilan edilmemesinin nedenleri:
Milli güçlerin parçalanmasına engel olmak,
Yersiz rejim tartışmalarına neden olmamak,
Halkın bu duruma henüz hazır olmamasıdır.
Cumhuriyet’in Đlan Edilme Nedenleri:
Devlet başkanlığının olmaması (Saltanatın kaldırılması ile sorun olmuştu),
Türk Devleti’nin rejiminin belirsizliği,
Devletin adının olmaması,
Ulusal egemenliğinin güçlendirilmesi isteği,
Meclis Hükümeti Sistemi’nin yarattığı sorunlar ve hükümet bunalımı.
Meclis Hükümeti Sistemi Kabine Sistemi
Bakanlar, tek tek meclisin salt oyu ile seçilir. Bakanlar
meclisin kesin denetimi altındadır. Adaylar üzerinde antlaşma Bu sistemde hükümet oluşturacak bakanlar, başbakan
sağlanamadığında hükümetin kurulması gecikir. tarafından seçilir ve cumhurbaşkanınca onaylanır.
Bu sistemde meclis başkanı aynı zamanda hükümetin de Bu sistemde hükümet kurulması işlemi daha kolaydır.
başkanıdır.
Cumhuriyet’in Đlanı Đle 1921 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler:
Türkiye Devleti’nin yönetim şekli Cumhuriyet’tir. (1. Madde)
Resmi dilin Türkçe, dini ise Đslam olduğu,
Hükümet şeklinin Kabine Sistemi olduğu,
Cumhurbaşkanının Devlet Başkanı olduğu ve TBMM üyeleri arasından seçileceği,
Türkiye Devleti, TBMM tarafından yönetilir.
Cumhurbaşkanı, Başbakanı milletvekilleri arasından tayin edeceği gibi değişikliklerdir.
Cumhuriyet Đlanının Sonuçları:
Rejimin adı konmuştur.
Devletin adı belirlenmiştir.
Ulusal egemenlik ilkesi yolunda önemli bir adım atılmıştır.
Hükümetin oluşturulma biçimi belirlenmiştir. (Kabine Sistemi)
Kurulan hükümetler TBMM Hükümeti yerine Cumhuriyet Hükümeti adını aldı.
Devlet başkanı sorunu çözümlenmiştir. Buna göre;
Đlk Cumhurbaşkanı, Mustafa Kemal seçildi. Başbakan Đsmet Paşa seçilerek hükümet kurma görevi
verilmiştir. Meclis Başkanlığı’na Fethi Okyar getirildi ve Kabine Sistemi getirilerek hükümetin çalışması sağlandı.
Kabine sistemine geçilmesiyle, kısmen güçler birliği ilkesinden vazgeçildi. Artık hükümetleri TBMM
değil, cumhurbaşkanın atadığı başbakanlar kurmaya başladı.
HALĐFELĐĞĐN KALDIRILMASI (3 MART 1924)
1 Kasım 1922’de Saltanat’ın kaldırılması ardından halifeliğe Abdülmecit Efendi getirildi. Abdülmecit Efendi,
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’na uymayı kabul etmesine rağmen iç ve dış kışkırtmacılar yüzünden bu ilkelere riayet
etmemiştir. Hatta basının da etkisi ile törenler düzenlemeye, önemli kişileri kabul edip politik demeçler vermeye
başlamasını gören hükümet, yeni rejimle halifelik makamının bir arada olamayacağını ve gerekli çalışmalar yapılarak
meclise getirilmesi kararlaştırılmıştır. 3 Mart 1924’de kaldırıldı.
Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri:
Ülkede hem cumhurbaşkanı hem de halifenin devlet ve dini başkan şeklinde iki başlılığın oluşması,
Halifenin siyasi lider gibi hareket etmeye başlaması,
Halifenin üzerinden dış güçlerin ülke işlerine müdahil olmaya çalışması,
Halifelik makamının, cumhuriyet rejimi ile ulusal egemenlik ilkesi ile çelişmesi (temel neden),
Laik bir devlet yapısının oluşturulmak istenmesi,
Yapılması gereken inkılâpların önünü açma isteği ve halifenin, devrim karşıtlarının umudu haline gelmesi,
Bazı vekillerin, “TBMM halifenin, halife de TBMM’nindir!” şeklinde anlayışa kapılması,
Hindistanlı liderlerin halifenin durumu ile ilgili olarak Đsmet Đnönü’ye gönderdiği mektubun gazetelerde
yayımlanmış olmasıdır.
Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları:
Đki başlı yönetim görüntüsüne son verildi.
Laiklik karşıtlarının bir odağı kaldırıldı.
Laikliğe geçişin en önemli adımı atıldı.
Halifelikle ilgili kurumların ortadan kaldırılmasına ortam hazırladı.
Devrimler hız kazandı.
Cumhuriyet rejimi güçlendirildi, eski yönetime dönüşün önü kapatıldı.
Ümmet toplumu anlayışı yerine Ulus toplumu anlayışı geçerli kılındı.
Halifeyi yanlarına çekerek sömürgelerinde daha rahata yönetim kurmak isteyen dış güçlerin planları suya
düştü.
OSMANLI HANEDANLARININ YURTDIŞINA ÇIKARTILMASI KANUNU (3 MART 1924)
Bu kanun ile hanedan etrafında eski rejim taraftarlarının toplanmasını engelleme düşüncesi yatar. Osmanlı
hanedanının saltanat ve halifelik iddiasında bulunmaları engellenmiştir.
ŞER’ĐYE VE EVKAF VEKÂLETĐNĐN KALDIRILMASI ĐLE ĐLGĐLĐ KANUNU (3 MART 1924)
Bu yasa halifeliğin kaldırılmasına bağlı olarak çıkarılır. Laik devlete giden yolda dinin devletten soyutlanması
ilkesi gereği, din işleri ile ilgili görevli bir kurumun siyasetin içinde bulunmasını önlemek için bu kurum kaldırılmış.
Bu kurumun yerine “Diyanet Đşleri Başkanlığı” kurulmuştur.
Şeriye Mahkemeleri de kapatıldı. (8 Nisan 1924)
Evkaf Vekâleti yerine “Vakıflar Genel Müdürlüğü” kurulmuştur.
Bu bakanlığa bağlı medreseler Milli Eğitim Bakanlığı’na bir süre bağlanarak kapatıldılar.
TEVHĐD-Đ TEDRĐSAT (ÖĞRETĐM BĐRLĐĞĐ) KANUNU (3 MART 1924)
Eğitim - öğretim kurumlarının birleştirilmesi ve devlet denetimi altına alınmasını sağlayan bu kanunla eğitimin
laikleştirilmesine hizmet edilmiştir. Ülkedeki eğitim kargaşasına son verip milli ve laik değerler taşıyan bir eğitim sistemi
kurabilmek amacıyla çıkarılan kanundur.
Bu kanun ile
Türkiye’deki tüm okullar (yabancı okullar dâhil) Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı.
Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin bütçesi, Milli Eğitim Bakanlığı’na devredildi.
Ömrünü tamamlamış, dini eğitim veren bazı okullar kapatıldı, yerine din uzmanı ve dini hizmetleri görecek
personel yetiştirmek amacıyla ilahiyat fakültesi, imam hatip okulları gibi yeni okullar açıldı.
Medreseler kapatıldı. (11 Mart 1924)
Yabancı okulların müfredatına Türkçe dersler konulmuş ve bu okullar üzerinde denetim sağlanmıştır.
Eğitimin laikleştirilmesi ve çağdaşlaşması yolunda önemli bir adım atıldı.
Eğitimde ikiliğe son verildi.
ERKAN-I HARBĐYE VEKÂLETĐ’NĐN KALDIRILMASI KANUNU (3 MART 1924)
Ordunun siyasal akımlarla ilgili olması birçok soruna teşkil etmekte idi. Orduyu siyasetten ayırmak için bu
kurum kaldırılmıştır. Bu kurumun yerine “Genelkurmay Başkanlığı” getirildi ve Bakanlar Kurulu’nun dışına çıkarıldı.
1924 ANAYASASI (20 NĐSAN 1924)
1921 Anayasası olağanüstü süreçte hazırlandı ve bu nedenle kısıtlı tutuldu. Osmanlı’dan kalma bazı yasaların
olması ve bu yasaların Türk millerinin ihtiyaçlarına cevap vermemesi yeni bir anayasa hazırlanmasını zorunlu kılar.
1924 Anayasası Maddeleri:
Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.
Türkiye Devleti’nin yönetim şekli Cumhuriyet’tir.
Türkiye Devleti’nin dini Đslam, başkenti Ankara, dili Türkçe’dir.
Yasama, yürütme ve yargı yetkisi meclisin kontrolündedir.
Güçler birliğinin doğal sonucu olarak yasaları yapar ve onları yorumlama yetkisi meclise aittir.
Meclis, yürütme yetkisini hükümet aracılığıyla kullanır.
Yargı hakkı, millet adına usul ve kanuna göre bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.
TBMM üyeleri, dört yılda bir seçilir. Seçme yaşı18, seçilme yaşı 30’dur.
Cumhurbaşkanı dört yıllık bir süre için meclis içinden ve tarafından seçilir. Aynı kişi ikinci defa seçilebilir.
Seçme ve seçilme hakkı yalnızca erkekler tarafından kullanılır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm vatandaşları kanun önünde eşittir.
Her kırk bin kişiye bir milletvekili seçme hakkı tanındı.
Đlköğretim “zorunlu ve parasız” hale getirildi.
Vatandaşın haklarını koruması için Danıştay kuruldu.
Vatandaşların eğitim, sağlık ve devlet hizmetlerinden daha iyi yararlanması sağlandı.
1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler:
1928 - 1924’te yer alan “Devletin dini Đslam’dır” ibaresi çıkarıldı.
1928 - Cumhurbaşkanı ve Milletvekillerin yemin biçimi değiştirildi ve yemindeki dinsel ibare kaldırıldı.
1930 - Türk kadının belediye seçimlerine katılmasına dair madde eklendi.
1933 - Türk kadınlara muhtar seçilme hakkı tanındı.
1934 - Seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarıldı.
1934 - Türk kadınlara milletvekili seçme - seçilme hakkı verildi.
1937 - Atatürk’ün 6 Temel Đlkesi anayasaya eklendi.
1945 - Anayasa’nın dili öz Türkçe haline getirildi.
1945 - Ezan Türkçeleştirildi; ama 1954’te tekrar eski haline getirildi.
1946 - Tek dereceli seçim sistemine geçildi.
Ormanlar devletleştirildi.
Not: Türkiye’nin en uzun süre kalan Anayasası’dır ve 1960’a kadar sürmektedir.
TERAKKĐPERVER CUMHURĐYET FIRKASI (17 KASIM 1924)
Kurucular: Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat, Refet Bele, Adnan Bey, bazı milletvekilleri.
Saltanatın kaldırılması ve cumhuriyet’in ilanından sonra artan görüş ayrılıkları yüzünden Cumhuriyet Halk
Fırkası ile anlaşmazlığa düştüler ve bu partiyi kurdular.
Bu parti, Türkiye Devleti’nin ikinci siyasi partisi ve ilk muhalefet partisidir.
Parti, Cumhuriyetçi olmasına rağmen özellikle Laiklikle ilgili alanlarda CHP’ye ters düşen düşünceye sahipti.
Halifeliğin kaldırılmasına tepkili idi. Dine saygılı olduğunu tüzükte belirtti.
Ekonomide, Liberalizm; Siyasi Yaşamda, Cumhuriyetçilik; Toplumsal Yaşamda, Özgürlüklere, dini düşünce
ve inançlara saygı ilkeleri benimser.
Bu partinin kuruluşu ile ilk kez çok partili siyasal yaşama geçildi.
Terakkiperver Partisi’nin Programı:
Bireysel özgürlükler korunacak,
Vekil seçimlerinde tek derece usulü uygulanacak,
Milletin açık vekâleti alınmadıkça, Anayasa değiştirilmeyecek,
Âdemimerkeziyetçilik (Yerinden yönetim) esası uygulanacak,
Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekili kaldırılacak.
Bütçeden maaş alan devlet görevlilerinin siyasi partilere üye olması engellenecek.
Dini düşünce ve inançlara saygılı olunacak.
Hükümete ait çiftlik ve araziler topraksız köylülere verilecek.
Đlk şubesi Urfa’da açıldı.
Şeyh Sait Ayaklanması’nın çıkması ve ayaklanmaya bazı parti mensuplarının karışmasıyla parti, Haziran 1925’te
kapatıldı. Partinin kapatılması, çok partili hayata geçiş süreci kesintiye uğrattı.
NASTURĐ ĐSYANI (1924)
Hakkâri ve civarında yaşayan Hıristiyan bir grup olan Nasturilerin Đngilizlerin kışkırtmasıyla çıkardığı isyandır.
Đngiltere’nin bu isyanı desteklemesinde temel neden; bölgede büyük bir karışıklık çıkartarak Musul’u kendi
lehine çözme isteğidir.
Đsyan, 1926’da bastırılmış ve Nasturiler, Đngiliz yönetimindeki Irak’a sığınmıştır.
ŞEYH SAĐT ĐSYANI (13 ŞUBAT 1925)
Diyarbakır’ın Piran Köyü’nde başlayan ve kısa sürede Erzurum, Bitlis, Elazığ, Muş ve Bingöl gibi bölgelere
yayılan ayaklanmadır. Geniş kesimlere yayılmasında Đngiltere’nin isyancıları desteklemesidir.
Đsyan’ın Nedenleri:
Laik cumhuriyetin ortadan kaldırılmak istenmesi,
Kürtlerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Kürt Devleti kurmak istemeleri,
Đngilizlerin Musul sorununu kendi lehlerine çözmek için isyanı kışkırtmaları,
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın yaptığı propagandaların etkili olmasıdır.
Đsyan’a Karşı Alınan Önlemler:
Đsyanı bastıramayan Ali Fethi Bey hükümeti istifa etti, Đsmet Paşa tekrar başbakanlığa getirildi.
Bölgesel kısmî seferberlik ilan edildi.
Bölgeye Adana’dan bir kolordu gönderildi.
4 Mart 1925 - Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı:
Bu kanun ile hükümet, ülkenin sosyal ve düzenini, huzur ve sükûnunu, güvenlik ve asayişini bozmak
yolunda faaliyet gösteren, dernek, örgüt, gazete ve partileri kapatma gibi her türlü yetkiye sahiptir. 1929’a kadar sürdü.
Ankara ve Diyarbakır’da Đstiklal Mahkemeleri kuruldu. (Bu kanunun uygulanması için)
Basına sansür konuldu.
Hükümetin önlemleri sonucu, isyan 31 Mayıs 1925’te bastırıldı ve Şeyh Sait ile isyancılar cezalandırıldı.
Đsyanın Sonuçları:
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. (3 Haziran 1925)
Şeyh Sait ve arkadaşları idam edildi.
Musul’un sorununun Türkiye aleyhine çözümlenmesine ortam oluşturdu ve kaybedilmesinde etkilidir.
Çok partili yaşama geçiş denemelerine ortam uygun olmadığı için ara verildi.
Đsyan dini nitelikli ve mevcut rejime (cumhuriyete) karşı ilk ayaklanmadır.
Not: Musul’la ilgili Lozan Antlaşması’ndan sonra başlayan Türk - Đngiliz görüşmeleri sonuçsuz kaldı, sorun
Milletler Cemiyeti’ne bırakıldı ve Irak’a Musul’un bırakılmasıyla da Türk ordusu savaş hazırlığına başladı; ancak isyanın
patlak vermesiyle Musul’a girilememiş ve Ankara Antlaşması ile belli şartlara göre verilmiştir.
MUSTAFA KEMAL’E ĐZMĐR’DE SUĐKAST GĐRĐŞĐMĐ (16 HAZĐRAN 1926)
Terakkiperver Partisi’nin kapatılmasından sonra muhalifler, Cumhuriyet ve inkılâp karşıtları ile birleşerek
Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmak için bir plan hazırladılar. Nedenleri; devrimin derinlik kazanması, Mustafa Kemal’e
duyulan kişisel öfke ve eski Đttihatçıların yönetimde etkinlik kazanmasıdır.
Ziya Hurşit, Laz Đsmail, Şükrü Bey, Arif Bey, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi gibi kişiler suikast için görevlendirildi.
Mustafa Kemal’in Đzmir gezisinin gecikmesi ve suikastçıları kaçıracak Giritli Şevki’nin durumu Đzmir Valisi’ne
bildirmesi ile geniş çapta tutuklamalar yapılarak Đstiklal Mahkemelerinde yargılandılar. Hazırlayıcı olan eski Đttihatçılar
ülkeden tasfiye edildiler; Terakkiperver’in ileri gelenleri de ilgilerinin olmamasından serbest bırakıldılar.
SERBEST CUMHURĐYET FIRKASI (12 AĞUSTOS 1930)
Kurucusu: Ali Fethi Okyar.
Kurulma Nedeni:
Demokrasinin tam olarak işletilmek istenmesi,
Mecliste muhalefete ihtiyaç duyulması,
1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın Türkiye’ye etkisi ve yeni kadrolara ihtiyaç duyulması,
Hükümette CHP’nin olmasından denetlenememesi,
Değişik kesimlerin görüşlerinin Meclis’te temsil edilmesidir.
Ekonomide, Liberalizm; Siyasi Yaşamda, Cumhuriyetçilik; Toplumsal Yaşamda, Laiklik prensibini
benimsediler.
Partinin Özellikleri - Programı:
Mustafa Kemal’in teşvikiyle kuruldu.
Laiklik ve demokrasiyi savundular.
Devrimlerden yana bir programa sahiptir.
Liberaldir. (Serbest piyasa ekonomisini savundular.)
Kadın haklarının arttırılmasını savundular.
Vergileri azaltacağını vaat ettiler.
Tek dereceli seçimleri savundular.
Gümrüklerde tekelciliğe son verilmelidir.
Teşvik-i Sanayi Kanunu uygulanmalıdır.
Kısa zamanda gelişen bu parti, büyük bir ilgi görüyordu. Đzmir ve çevresinde gezi sırasında iktidar aleyhine
gösteriler yapılmış ve parti teşkilatlarına bunun gibi karşıt düşünceliler dolmaya başladılar. 17 Kasım 1930’da Ali Fethi
Okyar, kötü bir olaya sebep vermemek için partiyi kapattı.
Türkiye’nin üçüncü partisi, ikinci muhalefet partisi olma özelliğine sahiptir.
Serbest Cumhuriyet ile CHP arasındaki temel ayrılık “Ekonomi” politikasıdır. Terakkiperver ile ortak politikası
“Ekonomi’de Liberalizm”i savunmaları, farklı yanları ise Laiklik ilkesidir.
MENEMEN ĐSYANI (23 ARALIK 1930)
Menemen Olayı, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra inkılâplara ve düzene karşı olanların
çıkardığı bir isyan hareketidir. Partinin kapatılmasından sonra laiklik aleyhtarı, dini nitelikli gösteriler devam etmiş;
Nakşibendî Tarikatı üyesi Derviş Mehmet, etrafına topladığı kişilerle Đzmir Menemen’de bir ayaklanma çıkartmıştır.
Đsyanda müdahale eden Asteğmen Kubilay’ı ve iki mahalle bekçisini öldürerek hükümet konağına doğru hareket etmiştir.
Olaya el koyan ordu, suçluları yakalayarak cezalandırmıştır.
Đsyanın amacı, Cumhuriyet rejimini yıkmak ve dini kurallara dayalı düzen kurmaktı.
Menemen olayı, inkılâpların halka tam olarak anlatılmadığını ve Mustafa Kemal’in tedirginliğinde ne kadar
haklı olduğunu ortaya koyar.
Çok Partili Siyasal Sisteme Geçiş Denemelerine Ara Verilmesinin Nedenleri:
Siyasal ve toplumsal istikrarın halen hassas dengelere bağlı olması,
Devrim karşıtlarının siyasal partiler aracılığıyla yayılabileceği endişesi,
Halkta demokrasi kültürünün yeterince gelişmemiş olması,
Devrimlerin yeterince kökleşmemesidir.
Not: Çok partili yaşama, II. Dünya Savaşı’nın sonrasında kurulan Birleşmiş Milletlere üye olmanın en önemli
koşulu olarak demokrasi ile yönetilmek olarak belirlenmiş olmasından geçilmiştir. Bu nedenle; 1946’da Demokrat parti
kuruldu, tek dereceli seçim sistemi kabul edildi. (Böylece Türkiye, çok partili yaşama geçebildi.)
BURSA OLAYI (1933)
Bursa Ulu Cami’de ezanın Türkçe okunmasına bazı gerici grupların çıkardığı olaydır. Atatürk, bu olay din değil,
dil meselesidir, demiştir ve laiklik ilkesine verdiği önemi vurgulamıştır.
NUTUK (SÖYLEV)
Atatürk’ün kaleme aldığı en önemli eserdir. 1919 - 1927 yılları arasında yaşanan olayları içerir. 19 Mayıs
1919’da Samsun’a çıkış ile başlar; Gençliğe Hitabe ile sona erir.
Diğer eserler: Vatandaş ile Đlgili Medeni Bilgiler, Geometri Kitabı, Zabit ve Kumandan ile Hasbihal, Tabiye
Tatbikat Seyahati, Takım ve Bölüğün Muharebe Talimi.
GENEL KRONOLOJĐ
Nutuk 1919 1927
Saltanatın Kaldırılması 1 Kasım 1922
Đzmir Đktisat Kongresi 17 Şubat 1923
II. TBMM Açılması 11 Ağustos 1923 1 Ekim 1927
Halk Fırkası 9 Eylül 1923
Ankara’nın Başkent Yapılması 13 Ekim 1923
Cumhuriyet Đlanı 29 Ekim 1923
Halifeliğin Kaldırılması 3 Mart 1924
Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması 3 Mart 1924
Tevhid-i Tedrisat Kanunu Kabulü 3 Mart 1924
Erkan-ı Harbiye Vekâleti’nin Kaldırılması 3 Mart 1924
Osmanlı Ailesinin Yurtdışına Çıkarılması Kanunu 3 Mart 1924
Nasturi Đsyanı 1924 1926
Medreselerin Kapatılması 11 Mart 1924
Şeriye Mahkemelerin Kaldırılması 8 Nisan 1924
1924 Anayasası Đlanı 20 Nisan 1924
Cumhuriyet Halk Fırkası 10 Kasım 1924
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 17 Kasım 1924 Haziran 1925
Askerlerin Siyasetten Ayrılması Kanunu 19 Aralık 1924
Şeyh Sait Đsyanı 13 Şubat 1925 31 Mayıs 1925
Takrir-i Sükûn Kanunu 4 Mart 1925 1929
Đzmir’de Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi 16 Haziran 1926
Devlet’in Dini Đslam Hükmünün Kaldırılması 10 Nisan 1928
Dünya Ekonomik Bunalımı 1929
Kadınların Belediye Seçimlerine Katılması 1930
Serbest Cumhuriyet Fırkası 12 Ağustos 1930 17 Kasım 1930
Menemen Olayı 23 Aralık 1930
Kadınların Muhtar - Aza Seçimlere Katılması 1933
Kadınların Milletvekili Seçme - Seçilme Hakkı 1934
Atatürk Đlkelerinin Anayasa’ya Alınması 5 Şubat 1937
Yorum Gönder