ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKALARI VE ATATÜRK SONRASI DÖNEM

Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri
Gerçekçilik                                                                                            Bağımsızlık                                                    Barışseverlik                      Güvenlik                                   Batıcılık                                                     Akılcılık
                                                                                                                                                                      Atatürk’ün Dış Politika Đlkeleri
1.  Ulusal bağımsızlığımızdan ödün vermemek,                                                                                                                                                             7.  Đyi komşuluk ilişkileri geliştirmek,
                                                                                                       2.  Bağımsızlığımıza    saygılı    devletlerle    ilişkileri                                                                                 8.  Uluslar    arası    sorunları    silaha    başvurmadan,
geliştirmek,                                                                                                                                                                                             diplomasiyle çözmek,
                                                                                                       3.  Devletlerarası  anlaşmazlıkları  ve  sorunları  barış                                                                                    9.  Dış barışı, iç barışın temelleri üzerinde inşa etmek,
yoluyla çözmek,                                                                                                                                                                                                                                     10. Ulusun   yaşamı   tehlikede   olmadıkça   savaştan
4.  Đçişlere karışılmasını önlemek,                                                                                                                                                                      kaçınmak,
5.  Başka ülkelerin içişlerine karışmamak,                                                                                                                                                                                                          11. Ulusal çıkarlarla insan çıkarlarını bağdaştırmak,
6.  Ülke sınırlarına saygılı olmak,                                                                                                                                                                      12. Dünya barışına katkıda bulunmaktır.
                                                                                                                                                                                                         1923 - 1932 DÖNEMLERĐ ARASI DIŞ POLĐTĐKA
Yabancı Okullar                                                                                        Irak Sorunu                                                    Kellog - Briand                    Nüfus                                      Osmanlı                                                       Milletler
Sorunu                                                                                                 (Musul Meselesi)                                               Paktı’na Üyelik                    Mübadelesi                                 Borçları Sorunu                                               Cemiyeti Üyeliği
Fransa                                                                                                 Đngiltere                                                      Türkiye                            Yunanistan                                 Fransa                                                        Đngiltere-Fransa
1926                                                                                                   5 Haziran 1926                                                 27 Ağustos 1928                    10 Haziran 1930                            1930 - 1954                                                   18 Temmuz 1932
Maarif Teşkilatı                                                                                       Ankara Ant.                                                    Türkiye - 1929                     Ahali Mübadelesi                           HooverM.-ABD                                                  Cemiyet-i Akvam
A. YABANCI OKULLAR SORUNU - 1926 - FRANSA (ĐNGĐLTERE-ĐTALYA)
Lozan Antlaşması ile yabancı okulların denetimi Türkiye’ye verildi.
3 Mart 1924 - Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile ülkedeki bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na verildi.
1926 - Maarif Teşkilatı (Öğretimin Birleştirilmesi) Kanunu ile;
  Yabancı okullarda en az bir idarecinin Türk olması,
  Tarih, Coğrafya, Türk Dili derslerinin Türk öğretmen tarafından okutulması,
  Türk müfettişler tarafından okulların denetlenmesi,
  Misyonerlik çalışmalarında bulunulmaması,
  Milli Eğitim Bakanlığı’ndan izinsiz okulların kurulamayacak olması,
  Yabancı okullara tanınan ayrıcalıkların kaldırılmasıdır.




Bu koşulları kabul etmeyen birçok yabancı okul kapanmış ve sorun çıkmıştır. Fransa, Đngiltere, Đtalya, Türk
hükümetinin yabancı okullardaki öğretim işlerine karışamayacağını iddia etmiş; Türkiye ise bu hareketlerin bağımsızlık
anlayışına uymadığını ve sorunun kendi iç meselesi olduğunu vurguladı ve görüşmeleri reddetti.
Yeni  Türk  Devleti’nin  Lozan’dan  sonra  dış  politikadaki  ilk  siyasi  başarısı,  yabancı  okullar  sorununun
çözülmesi olmuştur.
B. IRAK SINIRI - MUSUL SORUNU - 5 HAZĐRAN 1926 - ANKARA ANTLAŞMASI - ĐNGĐLTERE
Lozan Antlaşması’nda Türk  - Irak sınırı tartışmaları yaşanmış: Türk tarafı Musul’un Misak-ı Milli sınırları
içinde olduğunu, bölgenin coğrafi - kültürel açıdan Türk yurdu olarak vurgulamıştır; Đngiliz tarafı da bu isteğe şiddetle
karşı çıkmıştır.
Konu 1924’te toplanan Haliç Konferansı’nda ele alınmıştır. Bu konferansta da bir sonuç alınamayınca sorunun
çözümü için Milletler Cemiyeti’ne bırakılmıştır. Cemiyet, Musul’u Irak’a devretmiş, geçici bir sınır belirlemiş ve buna
Brüksel Hattı denmiştir.
Türkiye, Musul’u ısrarla istemesinin nedeni, Mondros Ateşkes Antlaşması yapılırken işgal edilmemiş olması
ve Misak-ı Milli sınırlar içinde yer almasıdır.
Bu olumsuz gelişmelerden ötürü Türkiye savaş hazırlıkları yapmaya başladı. Doğu’da Şeyh Sait Đsyanı çıkması
(1925) üzerine Türk ordusu isyanı bastırmakla uğraşmış, bu sırada Đngiltere Musul bölgesine yeni takviyeler sevk etti. Dış
politikada yalnız kalan Türkiye, Sovyet Rusya ile yakınlaşarak 17 Aralık 1925’te tarafsızlık ve saldırmazlık antlaşması
yapmıştır.  Ülke  içindeki  yeni  yapılanma  ve  iç  isyanlardan  ötürü  Türkiye,  Ankara  Antlaşması’nı  imzalamak  zorunda
kalmıştır.
5 Haziran 1925 - Ankara Antlaşması (Türkiye & Đngiltere - Irak Hükümeti):
  Musul, Đngiltere mandası altındaki Irak’a, Hakkâri ise Türkiye’ye verildi.
  Musul petrol gelirlerinin % 10’u 25 yıl boyunca Türkiye’ye verilecek. Ancak daha sonradan bir düzenleme
ile Türkiye, bu paydan 500000 Đngiliz sterlini alarak vazgeçmiştir.
  Sınırlar karşılıklı olarak korunması kabul edildi.
Ankara Antlaşması ile Musul sorununun çözümü, Türkiye - Đngiltere arasında iyi ilişkiler kurulmasına ortam
hazırlamış, ileriki yıllarda Milletler Cemiyeti’ne üye olmasında tutumunun etkili olduğu görülecektir. Ancak, bu antlaşma
ile Misak-ı Milli açıdan Türkiye aleyhine çözümlendi.
Musul Sorununun Türkiye Aleyhine Sonuçlanmasının Nedenleri:
  Milletler Cemiyeti’nin Đngiltere etkisinde olması,
  Bölgenin stratejik açıdan önemli ve petrole sahip olması,
  Şeyh Sait Đsyanı’nın Türkiye’yi diplomasi masasında güç duruma düşürmesi ve askeri - ekonomik açılardan
zayıflatması,
  Türkiye’nin bir an önce batılı devletlerle anlaşma yoluna gidip güvenli sınırlara kavuşup içteki reformlarını
gerçekleştirmek istemesidir.
C. KELLOG - BRIAND PAKTI (27 AĞUSTOS 1928)
Bu pakta üye devletler: ABD, Almanya, Belçika, Büyük Britanya  (Đngiltere), Çekoslovakya, Fransa, Đtalya,
Japonya, Polonya, Türkiye (1929).
ABD ve Fransa öncülüğünde dünya barışına katkıda bulunmak amacıyla kurulmuştur. Bu pakta üye devletler,
niteliği ve kaynağı ne olursa olsun her türlü anlaşmazlık ve çekişmelerde barışçı politikaları esas aldıklarını kabul ve ilan
etmişlerdir. Savaşı yasaklayan tek belgedir.
Türkiye, dünya barışına katkıda bulunmak için 1929’da üye oldu.
D. NÜFUS MÜBADELESĐ SORUNU - AHALĐ MÜBADELESĐ ANTLAŞMASI (10 HAZĐRAN 1930)
Lozan  Antlaşması’nda                                                                                                           “Türkiye  ile  Yunanistan  nüfus  değişimine  gidecek:  Đstanbul,  Gökçeada,  Bozcaada
Rumları ile Batı Trakya Türkleri değişimin dışında tutulacaktır” maddesinde Yunanistan, Đstanbul’da daha fazla Rum
bırakmaya  çalışmış  ve  nedenle  görüşmeler  sonuçsuz  kalmıştır.  Türk  hükümeti,  Đstanbul’da  yerleşme  niteliğinin  Türk
kanunlara göre çözülmesi gerektiğini ve Mondros’tan sonra Đstanbul’a yerleşen Rumları yerleşik (etabli) saymayacağını
belirtmiştir.  Bu  sorun  olmuş;  ilk  Milletler  Cemiyeti’ne,  oradan  Lahey  Adalet  Divanı’na  gitmiş;  ancak  bir  karara
varılamamıştır. Bunun üzerine iki devlet arasında durum gerginleşmiş, karşılıklı olarak mülklere el koymuştur. Yunanistan
Başbakanın  bir  savaşın  Yunanistan’a  getireceği  sıkıntıları  düşünerek  tutumunu  yumuşatmış,  Ankara  da  buna  karşılık
vermiştir.
10 Haziran 1930’da “Ahali Mübadelesi Antlaşması” imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre;
  Đstanbul,  Marmara  Adaları,  Gökçeada  -  Bozcaada’daki  Rumlar  ile  Batı  Trakya’daki  Türkler  yerlerinde
kalacaktır. (Yerleşik sayılacaklardır.)
  Yunanistan’daki Türkler ile Anadolu’daki Rumlar yer değiştireceklerdir. (Diğer kalan yerlerdekiler)
Yunanistan ile nüfus mübadelesinin halledilmesi ilişkilerin düzelmesine ve Balkan Antantı’nın imzalanmasına
neden olacaktır. Bu ilişkiler Kıbrıs Sorunu ile yeniden gergin ortam oluşturacaktır.
120
TARĐH - 2012                                                                                                                  



Günümüzde Yunanistan - Türkiye Arasında Süren Sorunlar:
                                                                                                                                    Anadolu’ya                 yakın                           Ege                adalarının                 Hava Sahası,
silahsızlandırılması,                                                                                                                                                                                                                                             Fır Hattı (Uçuş Bildirim Bölgesi),
                                                                                                                                    Karasuları,                                                                                              Kıbrıs Sorunu,
                                                                                                                                    Kıta Sahanlığı (12 mil),                                                                                                     Batı Trakya Türklerinin durumudur.