Çevresine göre alçakta kalan geniş düzlüklerdir.
Delta (Kıyı) Ovaları (Alüvyon birikmesiyle oluşurlar)
Tektonik Ovası (Yer çöküntüsüyle oluşmuştur.)
Bölgeler Ova Türü Ovalar
Delta Meriç Deltası (Meriç Irmak)
Marmara
Tektonik Bursa, Adapazarı, Karacabey, Đnegöl, Balıkesir, Gönen, Susurluk, Yenişehir.
Balat (B. Menderes Irmağı), K. Menderes (K. Menderes Irmağı), Gediz
Delta
(Menemen) (Gediz Irmağı), Bakırçay (Bakırçay Irmağı).
Ege Manisa, Salihli, Alaşehir, Akhisar, Turgutlu, Torbalı, Ödemiş, Tire, Aydın,
Tektonik
Söke, Nazilli, Sarayköy, Soma, Kırkağaç, Simav, Afyon, Sandıklı, Kütahya.
Karstik Tavas, Çivril, Muğla
Delta Silifke (Göksu Nehri), Çukurova (Seyhan - Ceyhan Nehirleri).
Akdeniz Tektonik Kahramanmaraş, Amik, Isparta, Burdur.
Karstik Antalya, Elmalı, Acıpayam, Tefenni, Kestel, Korkuteli
Delta Bafra (Kızılırmak), Çarşamba (Yeşilırmak), Sakarya (Sakarya Irmağı).
Karadeniz
Tektonik Bolu, Düzce, Merzifon, Taşova, Suluova, Tosya, Erbaa
Volkanik Kayseri, Develi
Đç Anadolu
Tektonik Konya, Aksaray, Eskişehir, Çubuk, Yukarı Sakarya
Volkanik Erzurum, Ardahan
Doğu
Malatya, Elazığ, Erzincan, Tercan, Muş, Bingöl, Pasinler, Kağızman, Varto,
Anadolu Tektonik
Iğdır, Elbistan, Malazgirt
Güneydoğu A Tektonik Suruç, Ceylanpınar, Viranşehir, Harran (Altınbaşak)
Delta Ovası Oluşma Şartları: Kıta sahanlığı geniş olmalıdır. Kıyıda gel - git etkisi az veya hiç
olmaması gerekir. Dalga - akıntıların etkisi düşük olmalıdır. Akarsular bol alüvyonlar taşıması gerekir.
Karstik ovalar (çözünebilen kayaçlardan oluşması) - Volkanik ova (Lavların çukuru doldurması)
4) TÜRKĐYE’NĐN AKARSULARI: Belli yatak ve eğimle akan sulardır. Akarsuların sularını
topladığı alana “Havza”; denize ulaştıranlara “Açık Havza”, ulaştıramayana “Kapalı Havza” denir.
Türkiye’de Belli Başlı Akarsular
Türkiye’de Kapalı Havzalar
Akarsu Akımını (Debisini) Etkileyen Faktörler:
* Akarsuya düşen yağış miktarı, * Akarsudaki buharlaşma miktarı,
* Akarsuyun geçirimliği, * Akarsuyun beslenme durumu,
* Akarsu yatağındaki bitki örtüsü, * Akarsuyun yatak eğimi,
* Akarsuyun vadi yapısı.
Açık Havzalar:
• Karadeniz’e Akan : Sakarya, Filyos, Bartın, Kızılırmak, Yeşilırmak, Doğankent, Çoruh.
• Marmara’ya Akan : Susurluk.
• Ege’ye Akan : Meriç, Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes.
• Akdeniz’e Akan : Dalaman, Manavgat, Aksu, Göksu, Seyhan, Ceyhan, Asi.
• Basra Körfeze Akan : Fırat, Dicle.
Kapalı Havzalar:
Konya, Eber, Tuz Gölü, Göller Yöresi, Akşehir, Van Gölü, Aras, Kura.
Not: Meriç - Asi nehirler, sınır dışından gelip kendi denizlere akar. Aras - Kura - Çoruh - Zap Suyu -
Fırat - Dicle nehirleri, sınırımız dışından başka yerlere akar. En kirli akarsu Sakarya nehri; en temiz akarsu ise
Zap Suyu’dur.
Not: Akarsuyun akış hızını; yatak eğimi, debi miktarı, vadinin derinliği ve sürtünme etkiler. Fırat, Dicle,
Aras, Kura, Çoruh, Fırtına gibi nehirler ise akış hızları çok fazladır ve enerji potansiyelleri yüksektir. Bartın
çayında yalnızca taşıma yapılabilir. Türkiye’deki akarsularının çoğunun rejimleri de düzensizdir.
1. Yağmur Sularıyla Beslenenler: Yıl içinde yağmur şeklindeki yağışlarla beslenirler.
Akdeniz iklim bölgesi: K. Menderes, B. Menderes, Gediz, Bakırçay, Susurluk - Orta
Anadolu ve Karadeniz Bölgesi akarsularının bir kısmı. Sel rejimli akarsular; en çok Đç
Anadolu’da görülürler.
2. Buz - Kar Sularıyla Beslenenler: Yüksek yerdeki akarsularda görülür. Kış
mevsiminde kar yağışından debi düşer; ilkbaharda kar erimelerinden de debisi artar. Doğu
Beslenme Karadeniz dağları, Doğu Anadolu ve Toros’lardan kaynağı alan akarsular: Fırat, Dicle, Aras,
Kaynaklarına Kura, Çoruh, Seyhan, Ceyhan, Kızılırmak, Yeşilırmak.
Göre 3. Kaynak Sularıyla Beslenenler: Yer altı sularıyla desteklenirler ve kurak zamanlarda
Akarsular bile debileri fazla değişmezler. Akdeniz Bölgesi: Manavgat - Düden Çayı (karstik yer).
4. Göl Sularıyla Beslenenler: Göl seviyesindeki değişime göre beslenirler. Beyşehir
Gölünden çıkan Çarşamba suyu, Eğirdir Gölünden çıkan Kovada suyu örnektir. Bu
akarsulara gölün “gidegen”i denir ve suları tatlıdır.
5. Karma Rejimli Akarsular: Farklı iklimlerden, farklı kaynaklarla beslenen, havzası
geniş akarsulardır. Rejimleri karmadır ve belirsizdir. Yıl içinde farklılıklar görülür. Fırat,
Dicle, Kızılırmak, vb. Rejimi en düzenli olanlar Karadeniz Bölgesi’ndedir. (düzenli yağış)
Akarsu Vadilerinin Yerşekilleri Đle Oluşumu:
• Yükseltinin fazla olduğu yerlerde : Çentik vadi
• Karstik arazinin fazla olduğu yerlerde : Kanyon vadi
• Sıradağları dik kesen yerlerde : Boğaz vadi
• Eğimin az olduğu yerlerde : Alüvyal tabanlı vadi
• Eğimin az, büklümler çizerek akan yerlerde : Menderes (büklüm) vadi (ege bölgesi)
• Sel sularının eğimli yüzeyleri aşındırdığı yerlerde : Peribacaları, volkanik tüfler.
• Akarsu ile dış kuvvetlerin yeryüzü aşındırması : Peneplen (yontukdüz)
Akarsuların Biriktirme Şekilleri:
1. Delta: Akarsuların taşıdığı alüvyonları deniz veya göl kıyılarında biriktirmesidir.
2. Birikinti Konisi: Akarsu yatak eğimin azaldığı dağ eteğinde alüvyonları biriktirmesidir. Bu konilerinin
zamanla gelişip büyümesiyle “dağ eteği ovası” oluşur.
3. Dağ Đçi Ovası: Etrafı dağlarla çevrili alanlarda akarsu - yamaç sularının taşıdığı alüvyonların zeminde
birikmesiyle oluşan düzlüklerdir. Seki (taraca), ırmak adası ve taban seviyesi ovası gibi biriktirme şekilleri de
bulunur.
5) TÜRKĐYE’NĐN GÖLLERĐ: Çanaklarda, çukurlarda biriken sulardır.
14
Yapay göller de barajlardır. Enerji, sulama gibi birçok yerlerde kullanılabilir. (GAP-Atatürk Brj.)
Doğal Göller Doğal Set Gölleri
Bölgeler
Tektonik Krater Karstik Buzul Heyelan Alüvyal Kıyı Lav Yapay
Tortum
Sera
Almus
Abant
Karadeniz Kaçkar Derbent
Yedigöller
Sarıyar
Zinav
Sülük
Đznik
B.Çekmece
Kuş Gölü Ömerli
Marmara K.Çekmece
Ulubat Çayören
Durusu
Sapanca
Simav Çamiçi Kemer
Ege
Karamuk Marmara Adıgüzel
Seyhan
Kovada
Oymapınar
Suğla
Burdur Bolkar Manavgat
Akdeniz Kestel Köyceğiz
Acıgöl Aladağlar Aslantaş
Salda
Berke
Avlan
Sır
Tuz
Akşehir Hirfanlı
Eymir
Đç Anadolu Eber Meke Porsuk
Mogan
Seyfe Kesikköprü
Çavuşçu
Van
Doğu Hazar Bingöl Keban
Nemrut Erçik
Anadolu Çıldır Munzur Karakaya
Nazik
Đnekli Atatürk
G. D.
Azaplı Kıralkızı
Anadolu
Gölbaşı Ilısu
Not: Doğal gölün en az bulunduğu bölge G. D. Anadolu. (Şiddetli buharlaşma, sade şekiller.)
Not: Bazı göller birden fazla unsurla oluştu: Karstik - Tektonik Göller (Beyşehir, Eğirdir Gölleri); Tektonik -
Alüvyal Göller (Sapanca Gölü). Tuz Gölü; yıl boyunca suların en çok değişme gösterdiği göldür. Van Gölü; geniş - derin
olmasından ötürü taşımacılık ve ulaşım yapılan tek göldür.
6) TÜRKĐYE’NĐN KIYI TĐPLERĐ:
Kıyı Tipi Görüldüğü Yerler
Boyuna kıyılar Karadeniz - Akdeniz kıyıları (Dağların kıyıya paralel uzanması)
Enine kıyılar Ege kıyıları (Dağların kıyıya dik uzanması)
Dalmaçya kıyılar Kaş (Finike) - Antalya arası
Ria kıyılar Đstanbul - Çanakkale Boğazı, Menteşe Yöresi
Limanlı kıyılar Küçük - Büyük Çekmece bölgesi
Haliç - Wat kıyılar Ülkemizde görülmez. ( Skayer - Fyord k.)
Örtü buzullar Yüksek dağ zirvelerinde görülür. Genelde ülkemizde görülmez.
Tombolo Kapıdağ Yarımadası (Adanın kıyı okuyla kıyıya bağlanması)
Falez (Yalıyar) Doğu - Batı Karadeniz Bölümü - Antalya Bölümü (dalgaların aşındırdığı kıyılardaki diklikler)
Yorum Gönder