İslamiyet Öncesi Türk Kültür ve Medeniyet

DEVLET YÖNETİMİ

Hükümdarlık Unvanları	Hükümdarlık Sembolleri
Han	Taht(Örgin)
Hakan	Sancak
Kağan	Tuğ
İdikut	Unvan Alma
İlteber	Otağ
İlteriş (Kutluk Kağan)	Davul(Nevbet)
Şanyü (Mete Han)	Sorguç(Kotuz)
Tanhu	Toy
Yabgu(Batı Hükümdarı)	Kemer
Ergin	Yay
İl Kağan (Bumin Kağan)

• Kut anlayışı devam ediyor. Küç (Askeri), Ülüs (Ekonomik) yetki
• Düzenli veraset anlayışı yoktur. Hanedan üyesi her erkek tahta geçebilme hakkına sahiptir.
• Devlet doğu-batı şeklinde yönetilir.

1)Devlet Görevlileri;

Ayuki: Hükümet

Ağılığ: Hazine Görevlisi

Aygucı: Vezir

Buyruk: Bakan

Şad: Hanedan üyesi komutan (tigin gidince şad oluyor)

Tamgacı (Bitigci): Yazışmalardan sorumlu

Tigin(Tekin): Kağan oğlu (İslam Devletlerinde Melik)

Tudun: Vergi Memuru (İslam Devletlerinde Amil)

Tutuk: Askeri Vali (İslam Devletlerinde Şıhne)

Yarlığ: Hükümdar Emri

Apa: Sivil Yönetici ( İslam Devletlerinde Amid)

İnanç(İnal/Ataman): Hükümdar oğlunu yetiştirendir.(İslam Devletlerinde Atabey Osmanlıda Lala)

2)Kurultay ( Toy-Kengeş)

• Her türlü devlet işlerinin görüşüldüğü meclis
• Kurultaya Hakan, Hatun, Hanedan Üyeleri, Boy Beyleri, İleri gelenler katılır
• Kurultay üyelerine “toygun” adı verilir.

3)Hatun(Katun)

• Devlet idaresinde söz sahibidir.
• Kurultaya katılır, elçi kabul eder.
• Tigin küçük ise devleti oğulları adına yönetir.

ORDU TEŞKİLATI

1)Bazı Ordu Görevlileri

Subaşı: Oğuzlarda ordu komutanı

Böri

Noyan

Yelme: Düşman ordu hakkında önden gidip bilgi alan keşifçi birlikler (Osmanlıda ki Akıncılar)

ü  Kadın-Erkek herkes askerdir. Ayrıca meslek değildir.

ü  Atlı askerlerden oluşan birlikler  ve hafif silahlar kullanılıyor.

ü  Ücretli askerlik görülmemiştir.(İstisna Hazarlar)

ü  Savaşlarda Turan taktiği kullanılmıştır.( aşamaları hilal, sahte ricat, kurt kapanı)

ü  Uzlar, Peçenekler, Kıpçak(Kumanlar) bazı devletlerde ücretli askerlik yapmışlardır.

ü  İlk düzenli ordu Mete Han, (Onlu sistem, ıslıklı ok)

ü  Konserve yapımı, ceket pantolon, üzengi,(İskit) Avrupa’ya örnek olunmuştur.

TOPLUMSAL YAPI

İl (Devlet) > Budun (Millet) > Bod(Bou) > Urug (Soy) > Oğuş (Aile)

ü  Çekirdek aile

ü  Ataerkil yapı

ü  Tek eşle evlilik

ü  Göçebe yaşam tarzı

ü  Özel mülkiyet yok. Sınıf farklılığını engellemiştir.

EKONOMİK YAPI

ü  Temel geçim kaynağı hayvancılık, Uygurlarda farklı olarak tarımsal faaliyet

ü  Dokumacılık

ü  Tarım ürünleri, ipek, giyim eşyası ithal ediyoruz.

DİN VE İNANÇ SİSTEMİ

• Totemizm
• Şamanizm
• Doğalar Kültü
• Atalar Kültü
• Gök Tanrı; En yaygın inanç, ilk terkeden Uygurlar.

1)Bazı dini kavramlar;

Kam, Baksı; din görevlileri

Yuğ: Cenaze töreni

Kurgan: Mezar

Balbal: Mezar taşı

Uçmağ: Cennet

Tamu: Cehennem

Kült: İnanç

Eşük: Kefen

Ongun: Kutsal sayılan nesne, olay

Budizm	Uygurlar, Türgişler
Manihaizm	Uygurlar
Hristiyanlık	Macarlar, Bulgarlar, Uzlar, Peçenekler, Kıpçaklar(Kumanlar), Avarlar
Musevilik	Hazarlar
İslamiyet	Karluklar, İtil Bulgarları, Oğuzlar

HUKUK

• Sözlü hukuk kuralarına töre adı verilir.
• Sözlü sözleşmelere ise Tüz denir.
• Törenin temeli gelenek ve göreneklerdir, kurultay kaynakları ve hakanın emirleri.
• Töreler hakanın isteği kurultayın kararı ile değişebilir. Değişmeyen hükümler vardır; Adalet(Konilik), Faydalılık(Uzluk), Eşitlik(Tüzlük), İnsanlık, Bağımsızlık
• Töreye kağan dahil herkes uymalıdır.
• Uzun süreli hapis cezası yok. (göçebe yaşam nedeniyle)
• Türk hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir.

Yargan: Mahkeme başkanı

Yargu: Kağanın başkanlık ettiği mahkeme.

YAZI, DİL ve EDEBİYAT

1)       Yazı

Kullanılan Alfabeler

Göktürk (İlk Milli): Köktürk Kitabeleri

Uygur (soğd alfabesinin geliştirilmişi)

Kiril

Soğd

Arap

Latin       

2)       Dil ve Edebiyat

Koşuk: Saz eşliğinde söylenen şiirdir.

Sav: Türk atasözü

Sagu: Yuğ törenlerinde önemli kişiler için yakılan ağıt

Destan: Adet, töre, inanç ve yaşam tarzları konusunda bilgi veren sözlü eserlerdir.

Alper Tunga ve Şu destanları: İskitler (Sakalar)

Atilla-Sihirli Geyik- Avrupa Hun Devleti

Oğuz Kağan Destanı: Asya Hunları

Manas Destanı: Kırgızlar

Ergenekon ve Bozkurt: Köktürkler

Dede Korkut Hikayeleri: Oğuzlar (Kıpçak(Kuman) - Oğuz mücadelesini anlatır)

3)       Göktürk Kitabeleri

• İlk milli kaynak, Köktürklere ait
• Bilge Kağan, Kültigin, Tonyukuk adına dikilmiştir.
• Yolluğ Tigin tarafından kazınmıştır. (Türklerin ilk tarihçisi ve edebiyatçısı
• İsveçli Strahlenberg bulmuşi, Danimarkalı Wihelm Thomsen okumuştur.
• Vatan sevgisi aşılar
• Türk devlet adamlarının millete hesap verdiğini gösterir
• Karşılıklı görevler anlatılır
• Türk kültürü hakkında bilgi verir.
• Sosyal devlet anlayışı hakkında bilgi verir.

4)       Karabalsagun Yazıtları, Moyen- Çur, Bugut

û  Uygurlara ait

û  Çinçe, Türkçe, Soğdca

5)       Yenisey Yazıtları

û  Kırgızlara ait

KÜLTÜR, SANAT ve BİLİM

1)Kullanılan takvimler

• 12 Hayvanlı Takvim
• Hicri Takvim
• Celali Takvim
• Rumi Takvim
• Miladi Takvim

Sanat; Genellikle taşınabilir malzeme üzerine işlenmiştir. Hayvan figürleri etkindir.

Heykel; İlk heykel örnekleri Balballar (İskitler) kabul edilir.

Mimari: Kubbeli yapı, köşe üçgeni

Resim: Uygurlarda, Fresko, minyatür. Ayrıca ressamlara bedizci adı verilmiştir.

Halı Dokuma: Pazırı kurganındaki Pazırık Halısı

Maden İşlemeciliği: Esik Kurganında ki “ Altın Elbiseli Adam” adı verilen zırh, İskitlere ait olduğu kabull edilmektedir.

Müzik: Askeri bando çok yaygındır. Kudüm(bas davul), Zurna(Obua), Çevgan(çıngıraklı asa),Türk kanunu (Kithara)

Tiyatro: Uygurlar “Orta Oyunu”

• Adı bilinen ilk Türk şairi: Aprın-Çur Tigin
• Şarkı ve türkü bestesine IR
• Kopuzla çalınan melodiye KÜG adı verilmiştir.

NOT 1: İlk milli ayaklanma Kürşad

NOT 2: Vatan sevgisinden ilk bahseden Mete Han

NOT 3: İstiklali feda etmeyi gülünç ve utanç bulan ÇİÇİ.(Batı Hun Hükümdarı)