KADILAR SİVİL YÖNETİCİLİK

SİVİL YÖNETİCİLİK                                                                                           YARGIÇLIK
• Merkezi idarenin buyruklarını yönetir.                                                                    • Şer-i, örf-i hukuku uygular.
• Kazalarda bir nevi belediye başkanıdır.
• Noterlik yapar.
• Arazi kayıtların tutulmasını denetler.
• Askeri sınıf hakkında rapor hazırlar.
OSMANLI DEVLETĐ EĞĐTĐM- ÖĞRETĐM - BĐLĐM - SANAT ALANLARI
Dersler                                                                                                     Dini Đlimler, Kuran, Hadis, Fıkıh, Kelam
Pozitif Bilimler                                                                                            Kimya, Tıp, Matematik, Astronomi, Tarih, Coğrafya
Mezunların Đş Alanı                                                                                         Yargı, Din, Eğitim, Đdari, Sağlık.
Not: XVII. yy itibariyle, medreselerde pozitif bilimlere yer verilmedi.
Eğitimin ilk basamağıdır. Dini eğitim verilir. Cami yakınlarında bulunur. Belirli bir süre ve
Sıbyan Mektebi
sınıfları yoktur.
Temel eğitim kurumudur. Eğitim dili Arapçadır. Giderler vakıflarındır. Hocalara “Müderris”,
yardımcılara “Muid”, öğrenciler “Talebe (suhte)” denir. Devlet ideolojisini benimsetir ve bilimin
Medreseler                                                                                                  dallarını öğretir. En gelişmiş eğitim kurumu; Sahn-ı Seman Medresesi  (Fatih dönemi), Sahn-ı
Süleymaniye Medresesi (Kanuni dönemi). Đlk medrese Đznik Süleyman Paşa Medrese (Orhan B.)
Tanzimat döneminden itibaren kızların eğitimini devlet üstlendi.
Saray okullarıdır. Devlet memurları yetiştirilir. Oda bölümünde eğitimlerini görür. Başlangıçta
Enderun                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      “Hıristiyan” çocuklar alınırdı; sonradan müslüman çocuklar da alındı. Mezunlar, idareci komutan
                                                                                                                                                                                                              veya sanaatkar olurlardı.
Acemi Ocağı                                                                                                                                                                                                   Askeri eğitimler verir. Devşirmeler eğitim alırdı.
Localar                                                                                                                                                                                                                                                            Halka mesleki eğitim veren kurumlardır. Ahilik kültürü de öğretilirdi.
Darülfünunlar                                                                                                                                                                                                                                                      Üniversiteler, 1900 yılların başlarında açıldı ve genişletildi. (Đstanbul Darüşşifası…)
Subay Okulları                                                                                                                                                                                                                                                     I. Mahmut döneminde açıldı ve sonradan çoğaltıldı. (Hendesehane)
                                                                                                                                                                                                                                                                   ÖLÇÜLER
Arşın                                                                                                       Endaze                                                                                            Okka                                                 Dirhem                                                                                    Batman                                                                                            Kontar   Kile
58 - 68 cm                                                                                                  60 cm                                                                                             1,283 kg                                             1 Okka=400 D.                                                                             6 Okka                                                                                            56 kg    36,4 lt
Esnaf - tüccar, muhtesip tarafından denetlenirdi.
Đstanbul; Veziriazam ile Yeniçeri Ağası tarafından denetlenirdi.
                                                                                                            OSMANLI PARASI - BANKASI
1) Kâğıt Para                                                                                               Kaima.
2) Madeni Para                                                                                              Sikke, Akçe, Kuruş, Sultani, Mecidiye, Pul, Metelik, Para, Mangır
Đlk Bakır Para                                                                                              Osman Bey Dönemi
Đlk Gümüş Para                                                                                              Orhan Bey Dönemi
Đlk Altın Para                                                                                              II. (Fatih Sultan) Mehmet Dönemi
Đlk Kâğıt Para                                                                                              Abdülmecit Dönemi (1839)
• Bank-ı Dersaadet (1847) (Tanzimat Dönemi) - Đlk banka.
• Bank-ı Osmanî (1856) ⇒ Bank-ı Şahane-i Osmanî (1863)
• Memleket & Đstanbul Emniyet Sandıkları (1863) - Çiftçiye krediler verir.
• Ziraat Bankası (1888) - ( II. Abdülhamit Dönemi) - Milli nitelikli ilk bankadır.
• Osmanlı Đtibar-i Milli Bankası (II. Meşrutiyet Dönemi)
Osmanlı Hazinesi:
a) Birun (Dış)                                                                                              : Devlet hazinesi (Hazine-i Amire)’dir. Defterdarın sorumluluğundadır. Padişah mührüyle açılır.
b) Enderun (Đç)                                                                                             : Padişah hazinesi (Cebi-i Hümayun)’dir. Dış hazineye Enderun’dan para aktarılabilirdi. Padişah
haslarından, Mısır’dan gelen para ve hediyeler burada bulunurdu.
Osmanlı Ekonomisi Çöküş Etkenleri:
1.  Kapitülasyonlar (1535- Đlk kapitülasyon Fransa’ya; I. Mahmut döneminde ise sürekli yapılmıştır.)
2.  Coğrafi keşifler,
3.  Sanayi Devrimi,
4.  Ticaret Antlaşması (1838 - Balta Limanı Antlaşması: yabancılara olağanüstü ayrıcalıklar verilmiştir.)
5.  Dış Borçlanma (1853 - Đlk defa dış borç alındı, Kırım Savaşı için.)
6.  Đç Etkenler (Tımar’ın bozulması, lüks tüketimler, vergide bozulmalar…)
45                                                                                             




Müslüman çiftçilerden, toprak ürünlerinden (1/10’u) vergi olarak alınır. Bölgelere
Öşür (Aşar)
göre farklılaşır. Peşin toplanır, mal olarak alınır. 1925’te kaldırılmıştır.
Gayrimüslim  çiftçilerden,  toprak  ürünlerinden                                                       (1/10’u)  vergi  olarak  alınır.
ŞERĐ                                                                                                   Haraç                                                                                  Bölgelere göre farklılaşır. Müslüman, Haraci toprağı işlese de haraç öderdi. Islahat
VERGĐLER                                                                                                                                                                                      fermanıyla kaldırıldı.
Gayrimüslim erkeklerden, askerlik yapmama karşılığı alınırdı. Çocuk, kadın ve
Cizye                                                                                                  papazlardan  alınmazdı.  Müslümanlar  vergiden  muaf  tutulurlardı.  Vergi  doğrudan
                                                                                                       toplanırdı. Tanzimat fermanıyla kaldırıldı. Islahat fermanla bedelliye dönüştürüldü.
Çiftbozan                                                                                              Toprağı mazeretsiz boş bırakan veya 3 yıl üst üste ekmeyenlerden alınırdı.
                                                                                                       Olağanüstü  hallerde  toplanır.  Zamanla  sürekli  yapıldı.  Doğrudan  hazineye
Avarız
aktarılırdı.
Ağnam                                                                                                  Hayvan sahiplerinden alınırdı. Üreme zamanında toplanırdı. (Küçükbaş’tan)
Đspenç                                                                                                 Tarımla uğraşan Gayrimüslim çiftçilerden alınan arazi vergisidir.
Çift Resmi                                                                                             Tarımla uğraşan Müslüman çiftçilerden alınan arazi vergisidir. (Tapu harcı)
Derbent Resmi                                                                                          Yol, köprü ve geçitlerden alınan vergilerdir.
ÖRFĐ
Bac                                                                                                    Pazar yerindeki çarşı - pazar esnafından alınırdı.
VERGĐLER
Bennak                                                                                                 Baba evinde kalan evli çiftten alınır. Yarım çift toprağı (40 dönüm) ekeni verirdi.
Mücerred                                                                                               20 yaşına gelip evlenemeyen ve baba yanında kalan bekâr çiftçilerden alınırdı.
Arusane                                                                                                Evlenen çiftten kız tarafının ödediği vergidir.
Cerime                                                                                                 Suçlulardan (cürüm işleyenden) alınan vergidir.
Gümrük Resmi                                                                                           Dış ülkelerden gelen mallardan alınan vergilerdir.
Kantariye                                                                                              Tartılardan alınırdı.
Ruhsat Akçeleri                                                                                        Bir işe başlanırken ödenirdi.
                                                                                                       OSMANLI DEVLETĐ’NDE BĐLĐM VE DÜŞÜNCE
XV. - XVII. YY (14xx - 16xx)                                                                           XVIII. - XIX. YY (17xx - 18xx)
• Đslam dini,
• Türk örf ve gelenekleri,                                                                             • Batı bilimiyle karşılaşma,
• Coğrafi özellikleri,                                                                                 • Yeni kimlik anlayışı,
• Anadolu Selçuklu Devleti birikimi,                                                                   • Dış etkilerin yansıması ve Osmanlı’daki değişimleri.
• Đslam dünyasının katkısı.
• Kuruluş dönemi bilim ihtiyaçlar, diğer Türk - Đslam devletlerinden karşılandı. (Mısır - Semerkand)
• Osmanlı bilimi gerçek kurucusu, Fatih Sultan Mehmet’tir.
• 17. yy itibariyle batı (Avrupa)’nın etkisine girmiştir.
OSMANLI BĐLĐMĐ VE ÜNLÜLERĐ
A. MATEMATĐK
Ali Kuşçu                                                                                              Osmanlı’da Matematiğin temelini attı.
Sinan Paşa                                                                                             Nasihatname, Tazarruname.
Matrakçı Nasuh                                                                                         Cemal-ül-Küttap, Kemal’ül-Hüsab.
Molla Lütfi                                                                                            Taz’if’ül Mezbah.
B. MATEMATĐK - ASTRONOMĐ
Kadızade-i Rumi                                                                                        Muhtasar-ı Fi’l Hisab
                                                                                                       C. ASTRONOMĐ
Takıyeddin Mehmet                                                                                      Đlk Osmanlı rasathanesini açtı.
                                                                                                       D. TARĐH - COĞRAFYA
Kâtip Çelebi                                                                                           Keşf’ü Zünnun, Cihannüma, Fezleke.
Evliya Çelebi                                                                                          Seyahatname.
                                                                                                       E. COĞRAFYA
Piri Reis                                                                                              Kitab-ı Bahriye (Haritacılık çalışmaları)
Seydi Ali Reis                                                                                         Mirat’ül Memalik.
                                                                                                       F. TARĐH
Vakanüvisler (Tarihi kaydet)                                                                           Naima, Abdurrahman Şeref, Evliya Çelebi, Ahmet Cevdet Paşa, Tursun Bey
                                                                                                       G. DĐN - HUKUK
Zembilli Ali Efendi                                                                                    El Mutahharat.
Đbn-i Kemal                                                                                            Tevarih-i Ali Osman.
Ebussuud Efendi                                                                                        Duaname, Kanunname. (Kanuni zamanı Şeyhülislamıdır ve bilgindir.)
H. DĐN - MANTIK
Molla Fenari                                                                                           Maddet’ül Hayat. (II. Murat dönemi ilk şeyhülislamı.)
                                                                                                       I. TIP
Akşemseddin                                                                                            Ayn’ül Ayan. (Fatih’in hocası; Đslami ilimler, astronomi, biyoloji…)
                                                                                                       Diğerleri; Koçi Bey, Hazerfan Hüseyin, Hacı Paşa.