1) Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib (1018 - 1069)
Uygur Türkçesi ile yazıldı.
Đlk edebi Türk - Đslam eseridir.
Mutluluk veren bilgi - kutlu bilgi anlamındadır.
Devlet adamlarına öğüt veren eser “Siyasetname”dir.
2) Divan-ı Lügati’t Türk Kaşgarlı Mahmut (XI. yy)
Đlk Türkçe ansiklopedi, sözlük ve dil bilgisidir.
Đlk Türk Dünya haritası bu eserdedir.
Eserde; Türkçe’nin zenginliğini ortaya koymak ve Arapça karşısında önemi vurgulamak.
3) Atabetü’l Hakayık Edip Ahmet Yükneki (XII. yy)
Uygur alfabesiyle yazıldı.
Ahlaki öğretiler (mutluluk, cömertlik) içerir. Hırslı olmanın kötülüğü anlatılır.
“Gerçeklerin Eşiği” anlamındadır.
4) Divan-ı Hikmet Hoca Ahmet Yesevi (1166)
Arap alfabesiyle Türkçe olarak yazıldı.
Tasavvuf edebiyatının ilk örnekleridir.
Đslam tasavvufunu Türklere öğretmeye çalışan dini - ahlaki eserdir.
B. GAZNELĐLER DÖNEMĐ
1) Şehname Firdevsi (934 - 1020)
Đran şair Firdevsi tarafına, Sultan Mahmut tarafından yazdırıldı.
Đran milli destanı olarak benimsendi.
2) Asarû’l Bakiye Biruni
C. HARZEMŞAHLAR DÖNEMĐ
1) Mukkadimet’ül Edeb Zemahşeri
Bu sözlükte, Türk lehçeleri hakkında bilgi verir.
D.
1) Siyasetname Nizamül Mülk
Devlet teşkilatlanmasını anlatır.
2) Rubailer Ömer Hayyam
Ömer Hayyam tarafından yazılmış şiirlerdir.
Tasavvufçu niteliği ile tanınır.
3) Celali Takvim Ömer Hayyam
Sultan Melikşah adına hazırlanmış Güneş yılı esaslı takvimdir.
4) Muhakemetû’l Lugateyn Ali Şir Nevai
Türk dili ve edebiyatında yazılmış bir eserdir.
5) Kasideler Enveri
TÜRK - ĐSLAM DEVLETLERĐNDE DESTANLAR
KARAHANLILAR DÖNEMĐ
Saltuk Buğra Han Destanı
Cengizname
TÜRK - ĐSLAM DEVLETLERĐNDE BĐLĐM ADAMLARI
1) Farabi (870 - 950) : (Al-Phorobius)
Türk - Đslam devletlerinde pozitif bilimi başlatmış, gelişmesine katkı sağlamıştır.
Muallim-i Sani (Đkinci Öğretmen) olarak tanınır. (Aristo’yu yorumladığından)
En önemli eseri; El Medinet’ül Fazıla (Erdemli Kent)
Đhsâü’l Ulüm (Đlimlerin Sayımı) eseriyle ilimleri ilk kez sınıflandırdı.
Felsefe, Matematik, Fizik, Astronomi, Mantık, Psikoloji ile ilgili 160 eser yazmıştır.
2) El - Biruni (973 - 1051) : (Al-Boran)
Bilimin önündeki en büyük engel, serbest düşüncenin olmayışını savundu.
Matematik, Geometri, Coğrafya, Astronomi alanlarında 100 civarı eser yazdı.
Eseri; Asarü’l Bakiye (Asyalı Milletler Hakkında)
21
TARĐH - 2012
Enlem - boylam dairelerini hesapladı; Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünün 1 yılda gerçekleştiğini ispatladı;
Ekvator uzunluğunu 15 km yanılma payıyla buldu; Yıldızların uzaklığını ve açılarını ölçen aletler geliştirdi; 16 maddenin
özgül ağırlığını hesapladı.
3) Đbn-i Sina (980 - 1037) : (Avecenna)
Farabi’den etkilendi. (Felsefi bilgilerin esaslarını alır.)
Tıp, Matematik, Mantık, Astronomi, Felsefe, Botanik, Zooloji konuları üzerinde 220 eser vermiştir.
Tıp alanında en önemli eseri “El Kanun Fi’t - Tıbb” asırlarca Avrupa’da ders kitabı olarak okutuldu. Kan
dolaşımı üzerinde çalışmalar yaptı.
4) Đbn-i Rüşd : (Averoes)
Đspanya (Endülüs)’da yetişmiştir. Aristo’yu tanımıştır.
Avrupa’da Rönesans’ın başlamasında etkilidir.
Akılcılık (Mutezile) mezhebinin öncülerindendir. Aklı, dinden üstün tutmuştur.
5) Gazali (1058 - 1111) :
Din bilimcidir ve dini her şeyden üstün tutmuştur. (Büyük Selçuklu Dönemi)
Siyasi - bölücü din anlayışlarla mücadele etmiştir.
Nizamiye Medresesinde öğretmenlik yapmıştır. Kelamcıdır.
En önemli eseri; “Đhya’ül Ulumiddin”.
6) Ömer Hayyam (1123) :
Büyük Selçuklular dönemi ünlü bilgin ve şairdir.
Cebir, Geometri, Astronomi, Matematik, Edebiyat alanlarında çalışmalar yapmıştır.
Celali Takvimini hazırlamıştır. Ayrıca, Rubailer günümüze ulaşan eserlerdir.
7) Utbi :
Gazneliler dönemi yaşamıştır. “Tarih-i Yemini” eserinde dönemin olaylarını anlatır.
8) Uluğ Bey (1394 - 1449) :
Ünlü astronomi bilginidir.
Yıldızların Fihrist Cetvelleri eserini yazmıştır.
Semerkand’da ünlü rasathanesini kurdu.
Ali Kuşçu, Uluğ Bey’in öğrencisidir. (Timurlularda)
9) El Harezmî (780 - 850) : (Algebre)
Matematik, Astronomi, Coğrafya bilginidir.
Cebri sistemleştirdi. Kitab’ül - Cebr Ve’l Mukabele adlı eseri Batı dillere çevirdi.
10) Zemahşeri :
Tefsir - gramer alanında çalıştı.
Keşşaf ve Mukaddemetü’l Edeb adlı gramer kitabı önemli eseridir.
11) Ali Şir Nevai :
Timur Devleti zamanı yaşayan Çağatay Türkçe’sinin en büyük şairidir.
Muhakemet’ül Lugateyn eserinde Türkçe’nin Farsça’dan daha zengin dil olduğunu anlatır.
TÜRK - ĐSLAM DEVLETLERĐ EĞTĐM - ÖĞRETĐMĐ
Karahanlılar Dönemi Medreseler Seciye, Hamidiye Medreseler
Gazneliler Dönemi Medreseler Beyhakiye Medresesi
Selçuklular Dönemi Medreseler Nizamiye Medresesi (Bağdat), Nişabur Medresesi
TÜRK - ĐSLAM SANATI
Dini Cami, Mescit, Medrese, Türbe, Kümbet, Külliye, Tekke, Zaviye
Mimari Sivil Köşk, Saray, Darüşşifa, Kervansaray - Han, Hamam, Köprü, Đmaret
Askeri Kale, Sur
Çinicilik, Maden Đşçiliği, Ahşap Đşlemeciliği, Camcılık, Kuyumculuk, Tezhip, Halıcılık, Hattatçılık,
El Sanatları
Minyatürcülük, vb.
Türklerin Đslam Mimarisine Katkıları:
Üst üste çift kubbe,
Silindirik - yivli minareler, (Külliye; Tüm Dini Yapılar Topluluğu)
Dikdörtgen - beş köşeli mihraplar,
Kümbet tipi mezarlar.
22
Yorum Gönder