Türkiye Ekonomisi:
Dünya’nın 17. büyük ekonomisine sahiptir. Hizmet %65,5, Tarım 24,4 ve Sanayi %10,1 şeklindedir.
TÜRKĐYE EKONOMĐSĐNĐ ETKĐLEYEN FAKTÖRLER
BEŞERĐ
DOĞAL FAKTÖRLER
FAKTÖRLER
Coğrafi Konum Đklim Yer Şekilleri Toprak Yer altı Kaynağı Nüfus-Yerleşme
1) TÜRKĐYE’DE TARIMCILIK
Tarımın Önemi Tarımın Özellikleri
Đklim çeşitliliği fazla olduğu için tarım ürün çeşidi de fazladır.
Tarım alanları, yer şekillerinin engebeli ve yükseltinin fazla olduğu Doğu
Sanayide ham madde olarak kullanılır.
Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde dar; yer şekillerinin sade ve
Halkın temel besin ihtiyacını karşılar.
yükseltinin az olduğu Đç Anadolu, Marmara, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da
Đhracatta önemli paya sahiptir.
ise geniştir.
Temel geçim kaynakları arasındadır.
Doğal koşullara bağımlılıktan dolayı üretim dalgalanması yaşanır.
Milli gelirin 1/4'ü tarımdan sağlanır.
Yağışın yetersiz ve düzensizliğinden ötürü tarım topraklarının 1/5’i nadasa
bırakılır. (Nadas, toprakta nem biriktirmek için uygulanır.)
Yüz ölçümleri içinde tarım alanlarının oranı (%): Marmara (%30), Đç Anadolu (%27), Ege (%24),
Güneydoğu A. (%20), Akdeniz (%18), Karadeniz (%17), Doğu Anadolu (%10). (Ekili-dikili arazi)
! Tarım alanları en fazla Đç Anadolu’da; tarım arazisi oranı en fazla Marmara Bölgesi’ndedir.
(TUIK 2008)
Ekili alanlar (% 72,5), Nadas (% 18,5), Dikili Alanlar (% 9) şeklinde tarım alanları dağılır.
TARIMSAL VERĐMĐ/ TARIMI ETKĐLEYEN FAKTÖRLER
Bitkinin su ihtiyacını yağışlarla karşılamadığı yörelerde sulamaya ihtiyaç duyar. Sulama sorunu
en az Karadeniz’de; en çok Güneydoğu - Đç Anadolu’da vardır. Akdeniz Bölgesi’nde sulama
1. Sulama sorunu çözüldüğünde tarım ürünlerinin erken olgunlaşmasıyla da birden çok ürünün elde edildiği
görülür. GAP ve KOP projeleri de bölge - ülke kalkınmasında önem teşkil etmektedir. Türkiye’de
sulama tekniklerinde damlama ve yağmurlama gibi teknikler kullanılmaktadır.
Gübreleme ile toprağa mineral ve organik maddeler takviye edilir. Gübreler; doğal gübre (bitki
2. Gübreleme - hayvan atıkları) ve suni gübre (azot-fosfat-potasyum gibi kimyasal maddelerin işlenmesi ile)
şeklindedir. Türkiye’de doğal gübre yakacak olarak kullanıldığından suni gübre yaygındır.
Tohumun kötü yanlarından arındırarak kaliteli şekle dönüştürmektir. Bu ıslahla, üretim miktarı
3. Tohum Islahı
artar, kalite yükselir ve standart ürün elde edilir.
Toprağın zamanında, verimli, ürün kaybı az olacak şekilde işlenmesini sağlar. Hem iş gücü;
4. Makineleşme
hem de daha geniş alanlarının işlenmesi açısından sürekli desteklenmiştir.
5. Đlaçlama Çeşitli otlar ile haşereleler ile mücadele etmek ve ürünlerden uzak tutmak için kullanılır.
6. Pazarlama Hasattan sonra ürünlerin pazarlara satılması, devamlılık açısından önemlidir.
7. Toprak Bakımı Toprak kalitesinin korunması, erozyonla mücadelesi gibi dış etkenlerle mücadeleler türüdür.
8. Ulaşım Hasat ile pazarlar arasındaki yol mesafesi ve zamanı da önemlidir. (kış şartları özellikle)
9. Paketleme Bazı ürünlerin korunması ve uzun süre sağlıklı olması açısından gereklidir.
Tarımın korunması ve verimin arttırılması açısından; Ziraat Bankası, DSĐ, Zirai Donatım
10. Tarım Kuruluşlar
Kurumu ve Tarım Satış Kooperatifleri çiftçiyi desteklemektedir.
Sulamanın yaygınlaştırılmasıyla tarımdaki etkileri:
Đklime bağlılık azalır, toprak her yıl ekilir ve nadasa ayrılan alanlar da azalır.
Đklime bağlı olarak yıllara bağlı üretim dalgalanmaları sona erer.
Ürün çeşidi artar: Ekim alanında sebze - meyve alanı genişler, Tahıl alanı daralır.
Toprak verimi artar ve tarım alanları genişler. Ayrıca kente göçlerde azalma meydana gelir.
Tarımsal üretimin artmasıyla ihracat gelirleri artar.
Sosyo-ekonomik gelişimler artar. Sanayinin ham madde açığı azalır.
Erozyon azalır. Bir yıl içinde birden fazla ürün alma durumu artar.
Tarımda makineleşmenin az olmasının nedenleri:
Yer şekillerinin engebeli - yüksek olması (Doğu Anadolu - Doğu Karadeniz bölgeleri),
Makine fiyatları ve çiftçinin gücünü aşarak etkilemesi,
Küçük işletme sayısının fazla olmasından ekonomik olmayacağı etkisi,
Bazı bölgelerde insan gücünün daha ekonomik olması,
Bazı yerlerde işsizliğe neden olmasından ötürü engellenmesi (Güneydoğu Anadolu’da).
Tarımda makine kullanımının artması sonucu etkileri:
Tarım ürünlerinin üretim miktarı artar.
Mera alanları daralır. Tarıma ayrılan alanlar artar.
Đnsan - hayvan gücüne duyulan ihtiyaç azalır.
Kırsal kesimde insana dayalı ihtiyaç azaldığından kentlere göçler artar.
Destekleme Alımlarının Yapılmasının Nedenleri:
Üreticinin ürettiği ürünlerin elde kalmasını engeller ve devamlılığı sağlar.
Üreticinin piyasadaki fiyat dalgalanmalarından zarar görmelerini engeller.
Keyfi fiyat artışlarını engeller ve ürünler uygun fiyattan alınıp satılır.
Aynı tarım ürünlerinin ülke genelinde benzer fiyatlardan satılmasını sağlar.
Su sorununun çözülmesinde bile iç bölgelerde yetiştirilemez ürünler:
Nem isteği yüksek - güneşi sevmeyen ürünler (Çay, fındık, vb.),
Kış ılıklığı isteyen ürünler (Zeytin, Turunçgiller, Đncir, Muz, vb.).
TARIM METOTLARI
1. EKSTANSIF (GELENEKSEL) 2. INTANSIF (MODERN) 3. NADAS
Ekim yapılan alan geniştir. Ekim yapılan alan dardır.
Makine kullanımı azdır. Makine kullanımı çoktur.
Verim - kalite düşüktür. Verim - kalite yüksektir.
Kurak alanlarda uygulanır.
Nadasa bırakılan alan geniştir. Nadasa bırakılan alan dardır.
Đki yılda bir ürün alınır.
Đnsan - hayvan gücüne dayalıdır. Đnsan - hayvan güce ihtiyacı az.
Üretim iklime bağlıdır.
Sulama - gübreleme yaygın Sulama - gübreleme yaygındır.
Dalgalanma söz konusudur.
değildir. Đklim şartlarından az etkilenirler.
Verimliliği düşüktür.
Đklim şartlarından çok etkilenir. Kullanılan tohum kalitelidir.
Kaliteli tohum kullanımı yaygın Üretimde dalgalanma görülmez.
değildir. Üretimler yüksektir.
Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu,
Marmara, Ege ve Akdeniz En fazla Đç ve Doğu Anadolu’da, en
Đç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde
Bölgelerinde yaygındır. az Karadeniz Bölgesinde görülür.
yaygındır.
Monokültür Bitki : Bir bölgede çok yaygın olarak yetiştirilen bitkidir. Rize çevresi ÇAY, Ergene
Bölümü’nde AYÇĐÇEK, Alanya - Anamur bölgesinde MUZ, vb.
Yetiştirilen Tarım Ürünleri
A. TAHILLAR
1) BUĞDAY :
Yetişmesi : Büyüme dönemi yağış (nem); olgunlaşma dönemi sıcaklık - kuraklık. (Ilıman iklim)
Alanları : Üretim iç bölgelerde yaygındır. Kıyı bölgelerde ekonomik değeri yüksek ürünler tercih
edilirler. Karadeniz kıyı kesimi ve Kuzeydoğu Anadolu dışında her yerde tercih edilir.
40
Bitki Etkisi : Ekim alanı en fazladır. Buğday hasadı bölgelerin sıcaklıkları farklı olmasından dolayı
farklı zamanlarda yapılır: En erken Akdeniz - Ege kıyıları; en geç Doğu Anadolu’da hasat edilir. Üretimde ilk
sırayı % 32 ile Đç Anadolu Bölgesi (Konya) alır. Yıllık üretimi 15 - 20 milyon ton arasıdır. Yıllar arası yağış
miktarının farklılaşması, üretim miktarında dalgalanmalara neden olur. Besin değeri yüksektir ve un sanayisinde
daha çok kullanılır.
2) ARPA :
Yetişmesi : Büyüme dönemi yağış (nem); olgunlaşma dönemi sıcaklık - kuraklık. Ancak sıcağa -
soğuğa daha dayanıklı ve daha kısa sürede olgunlaşır.
Alanları : En fazla Đç Anadolu (% 60-65), Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde
(yüksek kesimlerde de yetişebilir) yetişir. Kıyı bölgelerde ekonomik değeri yüksek ürünler tercih edilirler. En az
yükseltisi az olan Marmara bölgesinde yetiştirilir.
Bitki Etkisi : Buğday’dan sonra en çok ekilen - üretilen tahıldır. Yem ve bira sanayisinin ham
maddesidir. Ekmek yapımında da kullanılır. Üretim sulamasız yapıldığı için yıllar arasında yağış miktarındaki
değişim üretim miktarının değişmesine neden olur.
3) ÇAVDAR:
Yetişmesi : Büyüme dönemi yağış (nem); olgunlaşma dönemi sıcaklık - kuraklık. Tahıllarda
soğuğa en dayanıklıdır. Daha yüksek yerlerde de yetişir.
Alanları : Đç Anadolu (en fazla), Doğu Anadolu’da yetiştirilir. (Kısmen Güney Marmara.)
Bitki Etkisi : Hayvan yemi ve ekmeğe katkı maddesi olarak kullanılır. Yetişme tarzı Arpa ve
Buğday’a benzer, iç bölgelerde daha yaygındır.
4) MISIR:
Yetişmesi : Sıcaklık ve bol su ister. Yaz bitkisidir.
Alanları : Akdeniz (%45), Karadeniz (%25), Marmara, Ege, Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde
yapılır. Doğal olarak Karadeniz kıyılarında, geri kalan yerlerde sulama ile yetişir.
Bitki Etkisi : Karadeniz’de mısır iç piyasada tüketilir ve ticari değeri azdır. Mısır yağı, hayvan yemi,
ispirto (alkol), nişasta, kâğıt imalatında kullanılır.
5) PĐRĐNÇ (ÇELTĐK):
Yetişmesi : Ekim devresi bol su, olgunlaşma dönemi yoğun kuraklık ister.
Alanları : En fazla Marmara Bölgesi’nde (%62) Edirne’de; kalan bölümler ise Karadeniz’de
Samsun ve çevresi, Çukurova ve Hatay çevresidir. Sulak ovalarda ve vadilerde, bataklıklarda yetişir.
Bitki Etkisi : Toprağı sürekli bakım ister. Sıtma hastalığına neden olduğundan devlet
kontrolündedir. Pirinç üretimi yetersizse ithal edilir.
6) YULAF:
Yetişmesi : Buğday - arpanın özelliğine benzer. Bunların güçleştiği yerlerde tercih edilir.
Alanları : Doğu Anadolu’da en çok üretilir. Đç Anadolu, Doğu Anadolu’da yetiştirilebilir.
Bitki Etkisi : Ekmek yapımında tercih edilir. Besleyici değeri yüksektir.
B. BAKLAGĐLLER
Fasulye, Nohut, Mercimek, Bezelye, Bakla, vb. gibi kültür bitkileridir. Baklagiller, kökleri sayesinde
havadaki serbest azotu faydalı azot hale dönüştürdükleri için ekim nöbeti için uygundur ve nadas alanlarını
azaltmadaki önemi de fazladır. Toprak ve su ihtiyaçları fazla seçici olmadıklarından ekim alanı geniş ve
yaygındır. Ekimi en fazla; Mercimek, Nohut ve Fasülye’dir.
1) MERCĐMEK (KIRMIZI - YEŞĐL MERCĐMEK):
Yetişmesi : Filizlenme dönemi nem; olgunlaşma dönemi sıcaklık - kuraklık. Baklagiller arası nem
isteği en az, kuraklığa en dayanıklı üründür. Kırmızı mercimek, tarım ürünleri içinde suya en ihtiyaç duyar.
Alanları : Güneydoğu Anadolu (%88,4), Đç Anadolu (%7,2) ve diğer bölgeler (%4,4). Kırmızı
Mercimek üretimde Güneydoğu Anadolu; Yeşil Mercimek üretimde Đç Anadolu ilk sıradadır.
Bitki Etkisi : Yıllık üretimin önemli bir kısmı ihraç edilir.
2) NOHUT:
Yetişmesi : Filizlenme dönemi nem; olgunlaşma dönemi sıcaklık - kuraklık. Kuraklığa dayanır.
Alanları : Đç Anadolu (% 35), Ege (% 20), Güneydoğu Anadolu (% 15), Akdeniz (% 13),
Karadeniz (% 9), Marmara (% 5), Doğu Anadolu (% 3).
Bitki Etkisi : Yıllık üretimin önemli bir kısmı ihraç edilir.
3) FASÜLYE:
Yetişmesi : 1000 m’nin üzerindeki yüksek yerler dışında yazın sulama ile üretilir.
Alanları : Đç Anadolu (% 45), Akdeniz (% 15), Doğu Anadolu (% 13), Karadeniz (% 12),
Marmara (% 8), Ege (% 6), Güneydoğu Anadolu (% 1).
Bitki Etkisi : Yıllık üretimin önemli bir kısmı ihraç edilir.
C. SANAYĐ BĐTKĐLERĐ
Bazı sanayi dallarında ham madde olarak kullanılır. Sanayi geliştikçe bu ürünlerde ekim alanları
genişlemektedir. Bu ürünler; tütün, pamuk, şeker pancarı, çay ve bazı bitkiler.
1) TÜTÜN:
Yetişmesi : Filizlenme dönemi nem; olgunlaşma dönemi sıcaklık. Ekilişinden hasadına kadar
yoğun emek ister. Her türlü iklim koşullarına dayanıklıdır.
Alanları : Ege (% 59), Karadeniz (% 15), Marmara (% 11), Güneydoğu Anadolu (% 9), Akdeniz
(% 3), Doğu Anadolu (% 3). Đç Anadolu’da yetişmez. Tütün üretimi en fazla Ege (Manisa).
Bitki Etkisi : Sigara yapımında kullanılır. Kalitenin düşmemesi için devlet kontrolündedir. Đhracatı
yapılır.
2) PAMUK:
Yetişmesi : Filizlenme dönemi bol su ve sıcaklık; olgunlaşma dönemi kuraklık. Kışların ılık,
yazların kurak geçtiği yerlerde yetişir. Bir yaz bitkisidir. Đlkbaharda ekilir, yaz sonunda hasat edilir.
Alanları : Güneydoğu Anadolu (% 47), Ege (% 28), Akdeniz (% 24), Marmara - Doğu Anadolu
(% 1). Güneydoğu’da sulama olanakları geliştiğinden 1. sırayı aldı.
Bitki Etkisi : Pamuklu dokuma sanayinin ham maddesidir. Alüvyonlu ve milli toprakları sever.
Doğu Anadolu’da mikroklima etkisi olan Malatya, Iğdır, Elazığ ovalarında yetiştirilebilir. Güney Marmara’da
organik pamuk üretimi artmıştır. Karadeniz’de yağışların düzenli olmasından ötürü yetiştirilemez. Đç
Anadolu’da ilkbahar sıcaklıkların düşük olmasından yetiştirilemez.
3) ŞEKER PANCARI:
Yetişmesi : Ilıman karasal iklim bölgelerinde yetişir. Yazın sulama ile tarımı yapılır.
Alanları : Đç Anadolu (% 54,1), Karadeniz (%15,6), Doğu Anadolu (% 12,7), Ege (% 6,8),
Akdeniz (% 5,6), Marmara (% 4,9), Güneydoğu Anadolu (% 0,1). Akdeniz ve Ege kıyılarında ekonomik değeri
yüksek ürünler yetiştirilir.
Bitki Etkisi : Çabuk bozulduğundan fabrikalar yakınlarına kurulur. Pancarın küspesi hayvan yemi
olarak kullanılır. Fabrika yakınlarında ahır hayvancılığı gelişmiştir. Şeker, ispirto ve küspe elde edilir.
4) ÇAY:
Yetişmesi : Kışların ılık geçtiği, her mevsim bol yağış ve yıkanmış asidik toprağı ister.
Alanları : Karadeniz (Doğu Karadeniz Bölümü (Rize- çevresi) - %100). Ekim alanı dar.
Bitki Etkisi : Çayın kalitesi devlet kontrolündedir. Bakımı zordur. Fabrikalar ürünlere çok yakın. Đç
tüketimin fazla olmasından ihracatı pek fazla yapılmaz. Dünya çay üretiminde 5. sıradadır.
5) AYÇĐÇEĞĐ (GÜNEBAKAN):
Yetişmesi : Yetişme dönemi bol su, olgunlaşma dönemi bol güneş-kuraklık ister.
Alanları : Marmara (Trakya-Ergene Havzası (Tekirdağ)) (% 75), Geri kalan kesim (Doğu
Karadeniz’in kıyı kesimi ve Erzurum - Kars Platosu ile soğuk kesimler dışında kalan yerler.) (% 25).
Bitki Etkisi : Yağ üretiminde ve küspesi hayvan yemi olarak kullanılır. Sulama sorunu
çözüldüğünde büyük bir alanda yetiştirilebilir. Bitkisel yağ üretiminde en fazla kullanılan üründür.
6) YER FISTIĞI:
Yetişmesi : Akdeniz iklim koşullarına uyumludur. Yazlık tek yıllık bitkidir.
Alanları : Akdeniz (% 89), Ege (% 10), Marmara - Güneydoğu Anadolu (% 1).
Bitki Etkisi : Meyveleri toprak altında yetişir. Yağlı bitkidir. Yağ üretiminde ve çerezlik olarak
kullanılır. Gevşek yapılı toprağı sever.
7) SOYA FASÜLYESĐ:
Yetişmesi : Yazları sıcak - yağışlı yerleri sever. Kısa sürede yetişir.
Alanları : Akdeniz (Adana-çevresi) (% 90), Karadeniz (Orta - Doğu (Samsun civarı)) (% 10).
Bitki Etkisi : Yağ, un, yem sanayinde kullanılır. Akdeniz’de buğday’dan sonra sulama ile ikinci
sırada gelir. Protein oranı yüksektir. Karadeniz’de çay ve fındığa önem verilmesinden önemi çok azdır.
8) SUSAM:
Yetişmesi : Olgunlaşma dönemi sıcaklık, hasat dönemi kuraklık ister. Sıcak bölgelerde sulama ile
yetiştirilir. Sıcaklık arttıkça içindeki yağ oranı da artan bitkidir.
Alanları : En fazla Akdeniz’de; sonra Ege ve Güneydoğu Anadolu’da yetiştirilir.
Bitki Etkisi : Yağ, tahin ve helva yapımında kullanılır. Bu bölgelerde 2. ürün olarak kullanılır.
9) HAŞHAŞ (AFYON):
Yetişmesi : Yazları sıcak, orta derecede yağışların görüldüğü yerlerde yetişir. Kıyı kesimleri ve
Doğu Anadolu’nun yüksek kısımları hariç her yerde yetişir.
Alanları : Ege Bölgesi (Đç Batı Anadolu - Afyon, Uşak, Kütahya, Denizli, Manisa, Burdur,
Konya, Eskişehir, Isparta, Çorum)’de yapılır. Afyon’da işlenir.
Bitki Etkisi : Uyuşturucu yapımında kullanıldığı için devlet kontrolündedir. Toprak seçmez; ama
kumlu toprakları sever. Yağ, Boya, Sabun sanayilerinde, hamur işlerinde, ilaç yapımında, hayvan yeminde, kuş
için yakacak yapımında kullanılır.
10) KETEN - KENEVĐR:
Yetişmesi : Nemli ve serin ortamlarda kaliteli lif verirler.
Alanları : Keten (Marmara (Kocaeli çevresi) - Batı Karadeniz (Sinop - Kastamonu)), Kenevir
(Batı Karadeniz (Kastamonu, Sakarya, Sinop)).
Bitki Etkisi : Uyuşturucu yapımında kullanıldığı için devlet kontrolündedir. Ketenden kumaş,
kıymetli kağıt, bez yağı ve yağ liboya üretilir. Kenevir ise dokuma sanayi - yağ üretiminde kullanılır.
11) GÜL:
Yetişmesi : Güneşlenmenin fazla, nemin az olduğu yerlerde yetişir. Kireçli - bol killi toprak
dışında tüm toprak koşullarında yetişir.
Alanları : En fazla Göller Yöresi - Isparta’da (% 90) yetişir.
Bitki Etkisi : Gül yağı, reçel, sirke, krem, gül suyu ve kozmetik ürünlerinde kullanılır. Çabuk
bozulurlar ve üretim tesisleri yakınlara kurulur. Üretim miktarı en az bitkilerdendir.
D. MEYVECĐLĐK
Türkiye’de sıcaklık - yağış farklılıkları, değişik yörelerde çok çeşitli meyvelerin yetişmesini sağlamıştır.
1) TURUNÇGĐLLER (NARENCĐYE: MANDALĐNA-PORTAKAL-GREYFURT-LĐMON-vb.):
Yetişmesi : Sıcaklığın her yıl 00C’nin üzerinde olduğu yerlerde yetişir. Don ve soğuktan olumsuz
etkilenir. Yüksek sıcaklık, bol su ve kış ılıklığı ister.
Alanları : Akdeniz (% 86), Ege (% 10), Güney Marmara - Doğu Karadeniz (Rize-çevresi) (% 4).
Bitki Etkisi : Rize’de mikroklima etkisiyle yetişir. Đhracat ürünleridir.
2) FINDIK:
Yetişmesi : Her mevsim yağış-nem ister. Ilıman iklimlerde yetişir. Yetişme döneminde serin
ortam; meyvelenme dönemi güneşlenme ister. Humusu bol topraklarda yetişir. Kuru-kireçli toprak sevmez.
Alanları : Karadeniz (Ordu, Giresun, Trabzon, Samsun) (% 85), Marmara (Đzmit çevresi) (% 15).
Bitki Etkisi : Yağ çıkarımda, çerezlik olarak kullanılır. Dünya fındık üretimin % 70’ini sağlar. Don
olayına karşı da hassastır. Đhraç ürünlerimizin arasında yer alır.
3) ZEYTĐN:
Yetişmesi : Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde üretilir. Yaz kuraklığına dayanıklı, don
olayından etkilenir. Kış ılıklığı ister. Ekim alanları dardır.
Alanları : Ege Bölgesi (Đzmir, Manisa, Aydın çevresi) ilk sıradadır; Güney Marmara (Gemlik,
Mudanya, Edremit körfezi, Ayvalık), Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu (Gaziantep çevresi) sırayla yer kaplar.
Bitki Etkisi : Ağacın özelliğinden ötürü bir yıl yüksek, diğer yıl düşük ürün verir. Fabrikalar
yakınlara kurulur. Marmara’da sofralık, Ege’de yağlık zeytin yetişir. Akdeniz’de ekonomik değeri yüksek
ürünler tercih edildiğinden pek fazla görülmez. Zeytin üretiminde önemli dalgalanmalar görülür.
4) MUZ:
Yetişmesi : Sıcaklık isteği yüksek tropikal bir meyvedir. Kış sıcaklığı yüksek isterler.
Alanları : Akdeniz Bölgesi (Alanya - Anamur - Gazipaşa - Erdemli) (Mersin) (%100).
Bitki Etkisi : Đhtiyacımızın % 20’sini karşılar ve ithal edilir. Ekim alanı dardır.
5) ĐNCĐR:
Yetişmesi : Kış ılıklığı ve yüksek yaz sıcaklığı ister. Kışın soğuğa dayanıksızdır.
Alanları : Ege Bölgesi (Aydın - çevresi) (% 78), Akdeniz, Güney Marmara, Karadeniz ve
Güneydoğu Anadolu’da sırayla yetiştirilir.
Bitki Etkisi : Đncir üretiminde dünya lideriyiz. Hem taze hem de kurutmalık olarak tüketilir.
6) ANTEP FISTIĞI:
Yetişmesi : Fazla yağış istemez ve yaz kuraklığına dayanıklıdır. Sıcak - kurak iklim sever.
Alanları : Güneydoğu Anadolu (Gaziantep, Şanlıurfa) (% 78), Akdeniz (Antalya-çevresi) ve Ege
Bölgesi’nde yetişir.
Bitki Etkisi : Zeytin gibi iki yılda bir ürün verir. Dünya’da birinci sıradadır. Đhraç ürünüdür.
7) ELMA:
Yetişmesi : Ilımak iklimi tercih eder. Soğuğa karşı çok dayanıklıdır. Sulama gerektirir.
Alanları : Türkiye’nin her tarafında yetişebilir. En fazla Đç Anadolu (Niğde - çevresi); Akdeniz,
Orta Karadeniz, Güney Marmara ve Güneydoğu Anadolu’da yetiştirilir.
Bitki Etkisi : Yetişme alanı en geniş 2. meyvedir. 460 civarı elma çeşidi vardır.
8) KAYISI:
Yetişmesi : Geniş yetişme alanı bulunur. Ilıman iklimi tercih eder.
Alanları : Doğu Anadolu (Malatya-çevresi) en çok (% 80) yetişir. Elazığ, Ankara, Konya,
Đzmir’de de yetiştirilebilir. Karadeniz kıyı kesimi ile Doğu Anadolu yüksek yerlerinin dışında yerlerde yetişir.
Bitki Etkisi : Kayısı üretiminde birinciyiz. Kuru olarak ihraç edilir. Meyve suyunda kullanılır.
9) ÜZÜM (BAĞCILIK):
Yetişmesi : Sıcağa -soğuğa dayanıklıdır. Olgunlaşma dönemi yüksek sıcaklık ister.
Alanları : Türkiye’nin her tarafında yetişebilir (Doğu Karadeniz kıyıları ile Erzurum - Kars
bölümü (buralarda az yetişir ve kaliteli olmaz) dışında her yerde). En fazla Ege Bölgesi (Manisa, Đzmir, Denizli
çevresi); Đç Anadolu Bölgesi (Nevşehir - Konya çevresi), Güneydoğu Anadolu (Şanlıurfa-Gaziantep çevresi) ve
Marmara (Tekirdağ-çevresi) yetişir.
Bitki Etkisi : Yetişme alanı en geniş 1. meyvedir. Sofralık, şaraplık, kurutmalık, pekmez ve meyve
suyu olarak kullanılır. Kıyı Ege bölümünde çekirdeksiz üzüm (Đzmir) yaygındır. Kuru üzüm ihracatında dünya
lideriyiz.
10) ŞEFTALĐ:
Alanı : En çok Marmara Bölgesi (Bursa), Ege Bölgesinde de yetişir.
11) KESTANE:
Alanı : En çok Marmara Bölgesi (Bursa-çevresi) yetişir.
12) BADEM:
Alanı : En çok Ege (Güneybatı)’de yetişir.
13) CEVĐZ:
Alanı : En çok Doğu Anadolu (Van, Bitlis), Güneydoğu Anadolu (Kahramanmaraş)’da yetişir.
E. YUMRULU BĐTKĐLER
1) PATATES:
Yetişmesi : Nemli, soğuk, kurak ve yarı kurak yerlerde yetişir. Düşük sıcaklıklara dayanıklıdır.
Alanları : Đç Anadolu (Nevşehir, Niğde, Konya çevresi) (% 54,1), Karadeniz (% 18,2), Ege (%
15,5), Doğu Anadolu (Hasankale Ovası) (% 5,4), Akdeniz (% 3,7), Marmara (Adapazarı) (% 3), Güneydoğu
Anadolu (% 0,1). Her yerde yetiştirilebilir.
Bitki Etkisi : Nişasta ve ispirto yapımında kullanılır. Kurak - gevşek yapılı toprağı sever.
2) SOĞAN:
Yetişmesi : Türkiye’nin iklim koşullarına uyum sağlamıştır.
Alanları : Karadeniz (% 28), Đç Anadolu (% 26), Akdeniz (% 15), Marmara (% 14), Ege (% 8),
Güneydoğu Anadolu (% 7), Doğu Anadolu (% 2).
Bitki Etkisi : Güney Marmara (Bursa-çevresi) soğanları ünlüdür.
3) SARIMSAK:
Yetişmesi : Türkiye’nin iklim koşullarına uyum sağlamıştır.
Alanları : Marmara (% 35), Karadeniz (% 27), Akdeniz (% 14), Đç Anadolu (% 12), Ege (% 8),
Güneydoğu Anadolu (% 4).
Bitki Etkisi : Batı Karadeniz (Kastamonu-çevresi) sarımsakları ünlüdür.
F. MEYVESĐ TÜKETĐLEN SEBZELER
1) KAVUN - KARPUZ:
Yetişmesi : Sulama ister. Güneş ihtiyacı duyarlar.
Alanları : Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Marmara (Trakya) bölgelerinde sulama sonucu
yetişirler. (Bütün bölgelerde yetişme imkânı vardır.)
2) DOMATES:
Yetişmesi : Akdeniz iklimine ihtiyaç duyarlar. Kış ılıklığı gerekir.
Alanları : Marmara (Bursa, Balıkesir), Ege (kıyı Ege) ve Akdeniz bölgelerinde çok yetişir.
Bitki Etkisi : Salça üretiminde kullanılır.
G. SEBZECĐLĐK
Yaş veya kuru olarak tüketilirler. Đklimin çeşitliliği sebze üretimini yaygınlaştırmıştır. Sebzecilik, yoğun
emek isteyen modern tarım tekniğiyle üretilir. Sıcaklık, su ve iyi toprak isteği nedeniyle Akdeniz Bölgesi’nde en
fazla; daha sonra Ege ve Marmara Bölgeleri’nde üretilir. En az Doğu Anadolu Bölgesi’nde düşük sıcaklıklar
nedeniyle üretilir. Sebzeler, iç piyasanın ihtiyacını karşıladığı gibi konserve, dondurulmuş gıda ve yaş olarak
ihraç edilir.
Türkiye’de Yetiştirilen Sebzeler: Lahana, Marul, Maydanoz, Domates, Ispanak, Salatalık, Bezelye,
Bamya, Biber, Patlıcan, Pırasa, Havuç, Kabak, Nane.
H. SERACILIK
Kış mevsiminde tarım ürünlerinin rahat biçimde yapılması için kapalı alanda korunarak yapılmasıdır.
Seracılığın yapılması için; kış sıcaklıkların yüksek, güneşlenme süresinin uzun olduğu yerlerde: Akdeniz
(Adana, Antalya, Mersin) (% 86,3), Ege (Kıyı Ege- Aydın, Đzmir - Muğla)(% 9,2), Karadeniz (%3,1), Marmara
(% 1), Đç Anadolu (% 0,2), Doğu Anadolu (% 0,1), Güneydoğu Anadolu (% 0,1) yapılır.
I. YEM BĐTKĐLERĐ
Hayvancılığın gelişmesinde önemlidir. Fiğ, burçak, yonca ve korunga gibi bitkilerdir. Đç bölgede yaygın.
BÖLGELERE GÖRE YETĐŞEN ÜRÜNLER
Bölgeler Ürünler
Akdeniz Haşhaş, Muz, Arpa, Fasulye, Üzüm, Đncir, Turunçgiller, Susam, Yer fıstığı, Pamuk, Anason, Nohut,
Gül, Zeytin, Mısır, Pirinç, Buğday, Seracılık, Turfancılık, Sebze - Meyve, Soya Fasülyesi.
Ege Zeytin, Tütün, Üzüm, Pamuk, Turunçgiller, Đncir, Fasulye, Bakla, Haşhaş, Buğday, Arpa, Ayçiçeği.
Marmara Yulaf, Buğday, Ayçiçeği, Pirinç, Üzüm, Bakla, Soğan, Đncir, Zeytin, Susam, Mısır, Gül, Tütün, Keten,
Kenevir, Fındık, Aspir - Kolza.
Karadeniz Soya Fasülyesi, Keten - Kenevir, Elma, Pirinç, Ayçiçeği, Şeker Pancarı, Tütün, Đncir, Buğday,
Fındık, Fasülye, Mısır, Turunçgiller, Üzüm, Çay, Arpa.
Güneydoğu A. Kırmızı Mercimek, Tütün, Buğday, Đncir, Antep Fıstığı, Üzüm, Arpa, Zeytin, Sarımsak, Pamuk, Gül
Doğu Anadolu Kayısı, Şeker Pancarı, Buğday, Pamuk, Çavdar, Arpa, Tütün, Üzüm
Đç Anadolu Yeşil Mercimek, Ayçiçeği, Nohut, Elma, Armut, Buğday, Üzüm, Arpa, Patates, Şeker Pancarı,
Yulaf, Çavdar, Badem.
Doğal Ekim Alanı Geniş Olan Ürünler
Mısır, arpa, elma, haşhaş, patates, şekerpancarı, üzüm, tütün, ayçiçeği, buğday, kuru soğan
Doğal Ekim Alanı Dar Olan Ürünler
Muz, çay, fındık, zeytin, pamuk, turunçgiller, kenevir, susam, incir, keten, antep fıstığı.
Devlet Kontrolünde Olan Ürünler
(Kalite kontrolü): Çay, Tütün; (Uyuşturucu): Keten, Kenevir; (Sıtma hastalığı): Pirinç
Nem - Yağış Đsteyen Ürünler
Çay, mısır, fındık, pirinç.
Olgunlaşma Döneminde Kuraklık Đsteyen Ürünler
Buğday, arpa, çavdar, pamuk, pirinç, ayçiçeği, susam, mercimek, tütün.
Soğuğa Karşı Hassas Ürünler
Muz, turunçgiller, fındık, incir, zeytin.
Destekleme Alımı Yapılan Ürünler
Fındık, tütün, pamuk, buğday, şeker pancarı, çay.
Dünya’da 1. Sırada Olduğumuz Ürünler
Kayısı, kuru üzüm, kuru incir, antep fıstığı, fındık
Đhracat Ürünlerimiz (Dış Satım)
Kayısı, antep fıstığı, fındık, ceviz, pamuk, zeytin, arpa, turunçgiller, incir, üzüm, tütün, buğday, sebze.
Đthalat Ürünlerimiz (Dış Alım)
Çay, muz, kakao, kahve, kauçuk, kivi, ananas, pirinç, hurma, hindistan cevizi.
En fazla tarım alanı Đç Anadolu; en fazla tarım alanı oranı Marmara; yaygın kuru tarım; en fazla endüstri bitki Ege’de.
2) TÜRKĐYE’DE HAYVANCILIK
Türkiye’de en fazla et sığırdan; en fazla süt inekten sağlanır. Hayvancılığın geniş alan bulmasında;
iklimin yarı kurak (kararsız) ve yer şekillerinin engebeli olması etkili olmuştur.
Hayvancılığın Sorunları Hayvancılık Çözümleri
• Hayvan soylarının ıslah edilmemesi, • Verimi düşük ırkların melezleştirilmesinin yapılması,
• Çayır - mera arazilerin az ve bakımsız • Çayır - mera alanların ıslahının yapılması (aşırı - erken otlatma
olmaları, engellenmeli, tarla hale getirilmemelidir),
• Yapılan hayvancılığın mera hayvancılığı • Besi (Ahır) hayvancılığı yaygınlaştırılmalıdır,
olması, • Erken kesimler önlenmelidir,
• Erken kesim yapılması. • Yem üretimi arttırılmalı,
• Çiftçiler eğitilmeli, hayvan hastalıklarıyla mücadele edilmeli,
• Üreticilere yeteri kadar - uygun koşullarda krediler verilmelidir.
Mera Hayvancılığı Ahır - Besi Hayvancılığı
• Ekstansif (Geleneksel) yöntem kullanılır: • Intansif (Modern) yöntem kullanılır: Kümes hayvancılığı, vb.
Keçinin fazla yetiştirilmesi, vb. • Đklim üretimi etkilemez. Hayvan yıl boyunca beslenir. Üretim
• Et - süt üretimi iklime bağlıdır. Fazla yağış daima fazladır.
= Gür otlar = Fazla Beslenme = Üretim Artışı… • Suni yem ve bitki atıkları tüketimi fazladır (küspe, vb.).
• Beslenme alanı doğal otlaklardır. (Yem yok) • Verimi yüksektir. Günlük 20 - 30 litre süt üretilir.
• Verimi düşük, 10-15 litre günlük süt üretir. • Hayvansal üretim tek amaca yöneliktir. Daha çok et için üretim
• Hayvansal üretim çok amaçlı: Deri, yün, yapılır.
süt, et için. • En fazla Marmara Bölgesi’nde, şeker fabrikaları ile şehirlerin
• Doğu Karadeniz ve Erzurum - Kars Platosu çevrelerinde görülür.
çevresinde yaygındır.
A. KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK
Küçükbaş Hayvan Yetiştiği Bölgeler Etkileri
• Et - süt verimi düşüktür.
Kısa boylu otlaklarda (bozkır) yetişirler. Đç ve
• En çok beslenen hayvan türüdür.
Güneydoğu’da yaygındır.
• Bozkırlara paralel olarak gelişirler.
Merinos (Güney Marmara), Kıvırcık (Güney Marmara-
1) Koyun • Yazın bozkırlarda, kışın ağıllarda
Trakya), Sakız (Ege), Dağlıç (Batı Anadolu - Ege’nin
beslenir.
dağlık olmayan yerlerinde), Karaman (Đç ve Doğu
• Yer şekillerinin sade yerlerinde
Anadolu’da) yetişirler.
görülürler.
Akdeniz Bölgesi: Teke - Taşeli Platosu’nda yaygındır. • Dağlık, çok engebeli alanlarda görülür.
Ege (Manisa, Muğla), Marmara (Balıkesir, Çanakkale), • Ormanlara zarar verdiklerinden kontrol
2) Kıl Keçisi
Güneydoğu Anadolu (Gaziantep, Diyarbakır), Doğu altına alınmıştır.
Anadolu (Muş, Van)’ta da görülürler. • Etinden, sütünden yararlanılır.
Đç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır. • Değerli tiftiği için yetiştirilir.
Marmara (Bilecik, Eskişehir), Ege (Kütahya), Đç • Yünlü dokumacılıkta kullanılır.
3) Tiftik Keçisi Anadolu (Konya, Ankara), Karadeniz (Bolu, • Ankara keçisi olarak anılırlar.
Kastamonu), Güneydoğu Anadolu (Mardin, Siirt), • Değerli yünlü kumaşların
Doğu Anadolu (Batman)’da görülürler. dokunmasında kullanılırlar.
B. BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK
Büyükbaş Hayvan Yetiştiği Bölgeler Etkileri
En fazla Karadeniz Bölümü (Doğu Karadeniz) ile • Et - süt verimi yüksektir.
1) Sığır Erzurum - Kars Platosunda yapılırlar. • Gür otlakların oldukları yerde
Doğal bitki örtüsü dağ çayırları olan yerlerdir ve büyük yoğunlaşmışlardır.
otların varlığından bu bölgede çok yetiştirilirler.
• Sulak arazilerde yetiştiriciliği yapılır.
Bu bölgelerde mera hayvancılığı şeklinde yapılır.
2) Manda • Sütü yağlıdır ve kaymak yapılır.
Marmara ve Ege bölgelerinde ise Modern Ahır
• En fazla Afyon civarında yapılır.
hayvancılığı yapılır (daha verimli - az otlaklar nedeni).
C. KÜMES HAYVANCILIĞI
Kümes Hayvan Yetiştiği Bölgeler Etkileri
Karadeniz (Batı Karadeniz) Bölümü, Marmara Bölgesi,
Tavuklar Ege, Akdeniz, Đç Anadolu (Yukarı Sakarya), Doğu • Tavukların % 76,8’i eti; geri kalanı
(% 98) Anadolu (Batı kısımları)’nda görülür. Đstanbul, Ankara, yumurtası içindir.
Horoz - Hindi Đzmir, Balıkesir, Manisa, Afyon, Bolu gibi illerde • Önemli ihraç ürünlerimiz arasındadır.
(% 2) yoğunlaşmışlardır. (Tüketimin yoğun- pazarlama • Đklim - bitki örtüsünün etkisi olmaz.
imkânlarının fazla olduğu yerler).
D. ĐPEK BÖCEKÇĐLĐĞĐ
Hayvan Yetiştiği Bölgeler Etkileri
• Üretimin zor olması ve suni ipek
Đpek Böceği Güney Marmara (Bursa - Gemlik)’te dut ağacının
üretiminin artmasıyla ipek böcekçiliği
Suni Üretim yaygın olmasıyla yoğun olarak yapılır.
azalmıştır.
E. ARICILIK
Hayvan Yetiştiği Bölgeler Etkileri
Ege (Muğla - Aydın çevresi) (% 28,5), Karadeniz • Bal, bal mumu, arı sütü, polen elde
(Ordu - Rize - Artvin - Bolu çevresi ) (% 11), Doğu edilir.
Anadolu (Erzurum - Kars - Hakkari - Bitlis çevresi), • Bitkilerin tozlaşmasını sağlayarak
Arılar Đç Anadolu (Ankara, Konya, Niğde çevresi), Marmara tarıma olumlu katkılar sağlarlar.
(Çanakkale, Balıkesir çevresi)’nde yoğun olarak • Artvin - Rize çevresi Anzer Balı;
görülür. Türkiye’de bitki çeşitliliği fazla ve göçebe Muğla’da Çam Balı’nın ekonomik değeri
arıcılığın yapılmasıyla üretim kalitesi yüksektir. yüksektir.
F. BALIKÇILIK
Hayvanlar Yetiştiği Bölgeler Etkileri
Deniz Balıkçılığı; en fazla Karadeniz’de (Doğu) • Doğu Karadeniz’de engebeden ötürü
Balıklar yapılır. Karadeniz balık türü bakımdan fakir olmasına diğer ekonomik etkinliklerin sınırlı
• Deniz Balığı ( % rağmen miktarca zengindir. Ege Bölgesi 2. sıradadır. olmasıyla burada en fazla balıkçılık olur.
78,8) Marmara Bölgesi, deniz kirliliğinden 3. Sırada kalmış. • Akdeniz’de çeşit bakımdan zengin
• Kültür Balığı ( Tatlı Su Balıkçılığı: Akarsu, göl, barajlarda yapılır. En balıklar olmasına karşın tuzluluğun
% 7,6) çok Eğirdir, Beyşehir, Çıldır, Đznik, Hazar gölleri ile yüksek olmasıyla planktonların azlığı ile
• Tatlı Su Balığı ( Atatürk, Keban gibi baraj göllerinde yapılır. en az yapılan bölgedir.
% 13,6) Kültür Balıkçılığı: Su çiftliklerinde üretilir. En çok • Marmara Denizi, aşırı avlanma ile
Ege Bölgesi’nde çıkıntı kıyılar nedeniyle yapılırlar. deniz kirliliği etkenlerinden üretimi azdır.
Karadeniz’de Balıkçılığın Fazla Yapılma Nedenleri Türkiye’de Balıkçılığın Gelişmeme Nedenleri
1) Sularının soğuk olması,
1) Açık deniz balıkçılığa göre büyük gemilerin olmaması,
2) Oksijen miktarının fazla olması,
2) Zararlı avlanma yöntemleri ve mevsimsiz avlanmalar,
3) Planktonların daha fazla olması,
3) Besin ihtiyacı daha çok bitkisel-hayvansallardan sağlamak,
4) Tuzluluk oranının az olması,
4) Soğuk hava depolar ve taşıma araçların yetersizliği,
5) Kirlenmenin az olması,
5) Kıyı kirliliğin artmasıyla balık türlerinin azalmalarıdır.
6) Halkın ekonomik imkânlarının kısıtlı olmasıdır.
Karadeniz (% 67), Ege (% 13), Marmara (% 11), Akdeniz (% 9) (Denizlerden elde edilen balık üretiminin dağılımı)
51
3) TÜRKĐYE’DE ORMANCILIK
Tarımın bir alt sektörüdür ve yer şekillerinin engebeli, diğer ekonomik etkinliklerin kısıtlı olduğu
yörelerde halkın önemli bir kısmının geçim kaynağını oluşturur. Ülkemizin % 27’si, kıyı bölgelerde % 79’u, iç
bölgelerde % 21’i ormanlarla kaplıdır. Ormanların dağılışında; nemlilik ve yağış etkilidir.
Karadeniz (% 27), Akdeniz (% 22), Ege (% 17), Marmara (% 13), Doğu Anadolu (% 10), Đç Anadolu (%
8), Güneydoğu Anadolu (% 3) olacak şekilde ormanlar görülür.
Ormanların alt sınırları (nemlilik etkisi); Karadeniz 0 m’den; Marmara 500 m’den; Ege 500 - 600 m’den;
Akdeniz 800 m’den; Đç Kesimlerde 1000 m’den sonra başlar.
Ormanların dağılışında etkili olan faktörler: Yükselti, Bakı, Enlem ve Toprak Özellikleridir.
Orman Ana Ürünleri: Tomruk, tel direği, yakacak odun, parke, mobilya, ambalaj, kibrit; Orman Yan
Ürünleri; Tohum, Kabuk, Kök, Meyve, Reçine, Sığla Yağı, Kozmetik, Đlaç.
Orman yangınları; en az Karadeniz’de; en fazla Akdeniz - Ege Bölgelerinde görülürler.
Ormanların Çevreye Sağladığı Yararlar:
Sel, erozyon ve heyelanı önler,
Yabani hayvanlara barınak oluşturur.
Milli park ve turizm alanları oluşturur.
Canlılar için gerekli oksijeni sağlar, havayı temizler.
Akarsu rejimleri ve yer altı sularını düzenleyici etkiye sahiptir.
Yakacak, tomruk, lif, kâğıt, direk üretiminde kullanılır.
Turizme katkıda bulunur.
Đlaç - kozmetik sanayisinde kullanılır.
Yat, tekne yapımında kullanılır.
Küresel ısınmanın etkilerini azaltır.
Ormancılık Sektörünün Sorunları:
Tarla açma ve yerleşme amacıyla orman alanlarının tahrip edilmesi,
Kaçak - usulsüz kesimler sonucu orman alanlarının daralması,
Yangınlara bağlı olarak hem orman kalitesinin, hem de orman miktarının azalması,
Ormanlık alanlarda hayvan (keçi) otlatılması ile hayvanların bitki süngerlerini yemesi sonucu orman
kalitesinin azalmasıdır.
Ülkemizdeki ağaç türleri; Meşe (6.476.277 hektar), Kızılçam (5.420.524 hektar), Karaçam (4.202.298
hektar), Kayın (1.751.484), Sarıçam (1.239.578 hektar), Göknar (626.647 hektar), Ardıç (447.493 hektar), Sedir
(417.188 hektar), Ladin (289.397 hektar), Kızılağaç (95.103 hektar), Kestane (88.773 hektar), Dışbudak,
Ihlamur, Kavak, Okaliptüs, vb. (<50.000 hektar)
4) TÜRKĐYE’DE MADENCĐLĐK
Maden Yer kabuğunda oluşmuş ekonomik yönden değer taşıyan mineral ve elementlere denir.
Rezerv Çıkarılmaya müsait tahmini miktardır.
Cevher Mineralin taş ve toprakla karışık durumudur. Yeraltında olan, işlenmemiş maden miktarıdır.
Tenör Cevherin içindeki (taş-toprak karışımındaki) saf maden oranıdır. Maden cevherdeki metal oranıdır.
Tüvönan Üretim Madenin taş - toprakla karışık olan ilk durumudur.
Rezervi Fazla Olanlar Bor, Mermer, Krom, Tuz, Oltu Taşı.
Rezervi Yeterli Olanlar Manganez, Kükürt, Bakır, Linyit, Kurşun - Çinko, Boksit, Gümüş, Cıva, Magnezyum.
Rezervi Az Olanlar Petrol, Doğalgaz, Taş Kömürü, Fosfat, Volfram.
Maden bakımından en zengin bölüm; Doğu Anadolu - Yukarı Fırat Bölümü’dür.
Bir madenin işletmeye açılabilmesi için gerekli koşullar:
Maden rezervinin bol olması, Madenin kullanım alanının yaygın olması,
Tenör (metal) oranının yüksek olması, Pazarlama olanakların fazla olması,
Sürekli işletilmeye açık olması, Ucuza taşınabilmesi,
Çıkarım masraflarının düşük olması, Kalifiye elemanların olması gerekir.
Yeryüzüne yakın olması,
Teknolojinin yeterli olması,
1) Demir
Eymir, Edremit (Balıkesir), Çamdağı (Sakarya), Torbalı (Đzmir), Faraşa (Kayseri), Feke (Adana),
Çıkarılan Yer
Divriği (Sivas), Hekimhan, Hasançelebi (Malatya).
Đşlendiği Yer Đzmir, Ereğli (Zonguldak), Karabük, Kırıkkale, Sivas, Đskenderun (Hatay)
Kullanımları Ülke ihtiyacını karşılamamakta ve 500 bin ton yıllık demir ithal edilmektedir.
2) Bakır
Çıkarılan Yer Küre (Kastamonu), Rize, Pötürge (Malatya), Murgul (Artvin), Maden (Elazığ), Ergani (Diyarbakır)
Đşlendiği Yer Maden (Elazığ), Samsun, Murgul (Artvin).
Kullanımları Uçak, motor, elektrik, elektronik sanayisinde kullanılır.
3) Krom
Osmaneli, Harmancık (Bursa); Mihalıççık (Eskişehir); Kütahya; Buldan (Denizli); Köyceğiz, Fethiye
Çıkarılan Yer
(Muğla); Kayseri; Aladağ, Karsantı (Adana); Guleman (Elazığ); Kopdağ (Erzincan).
Đşlendiği Yer Antalya, Elazığ.
Sertlik derecesi yüksek, dayanıklı, paslanmayan krom, paslanmaz çelik üretiminde kullanılır. Krom
Kullanımları
rezervinde 4. sıradayız. Yıllık üretimin yarısı ihraç edilir.
4) Alüminyum (Boksit)
Milas (Muğla); Seydişehir (Konya); Akseki (Antalya); Saimbeyli (Adana); Islahiye (Gaziantep); Hassa
Çıkarılan Yer
(Hatay).
Đşlendiği Yer Seydişehir (Konya)
Kullanımları Kullanım alanı yaygındır. Alüminyumun ham maddesidir.
5) Bor
Mustafa Kemal Paşa (Bursa); Bigadiç, Susurluk (Balıkesir); Emet (Kütahya); Seyitgazi, Kırka
Çıkarılan Yer
(Eskişehir).
Đşlendiği Yer Bandırma (Balıkesir), Kırka (Eskişehir).
Cam, seramik, temizlik maddeleri, nükleer santraller ile yangın söndürme maddeleri, kağıt hamuru
Kullanımları
yapımında ve roket yakıtı elde etmede çıkarılır.
54
6) Kükürt
Çıkarılan Yer Keçiborlu (Isparta); Sarayköy (Denizli)
Đşlendiği Yer Keçiborlu (Isparta)
Kullanımları Tarımsal ilaç, barut, kimya, gübre, boya, lastik sanayisinde ve bağcılıkta kullanılır.
7) Zımpara Taşı
Çıkarılan Yer Đzmir, Aydın, Muğla, Denizli, Antalya
Đşlendiği Yer Đzmir
Sert yapıya sahiptir. Törpüleyici ve kesici alet yapımında kullanılır. (Çimento sanayi, metal parlatma,
Kullanımları
aşındırıcı madde, zımpara kağıdı olan alanlarda kullanılır.)
8) Tuz
[Deniz Tuzu]: Tekkegöl (Edirne); Çamaltı (Đzmir). [Göl Tuzu]: Tuz Gölü. [Kaya Tuzu]: Çankırı;
Çıkarılan Yer
Yozgat; Kırşehir; Nevşehir; Erzurum; Tercan (Erzincan); Kars; Ağrı; Iğdır.
Tuz; deniz, göl ve kayalardan elde edilir. En fazla tuz, gölden elde edilendir. Đnsanın temel tüketim
Kullanımları
maddesidir.
9) Kurşun - Çinko
Yenice (Çanakkale); Akdağmadeni (Yozgat); Koyulhisar (Sivas); Yahyalı (Kayseri); Aladağlar
Çıkarılan Yer
(Adana); Darende (Malatya); Keban (Elazığ); Şebinkarahisar (Giresun).
Đşlendiği Yer Keban (Elazığ); Kayseri.
Kullanımları Bir arada bulunan, içerisinde bir miktar gümüş olan, erime noktası düşük madendir.
10) Fosfat
Çıkarılan Yer Bingöl; Besni, Gölbaşı (Adıyaman); Mazıdağı (Mardin); Çınar (Diyarbakır); Bitlis.
Đstanbul; Đzmit; Bursa; Bandırma (Balıkesir); Đzmir; Kütahya; Konya; Antalya; Mersin; Adana;
Đşlendiği Yer
Diyarbakır; Mardin; Elazığ; Samsun.
Gübre sanayisinin ham maddesidir. 1 milyon ton fosfatı; Fas, Tunus ve Cezayir’den ithal ederiz. Gübre
Kullanımları
üretiminde ve kimya sanayisinde kullanılır.
11) Cıva
Çıkarılan Yer Kadınhan (Balıkesir); Ödemiş, Çeşme, Karaburun (Đzmir); Sarayönü (Konya); Eşme (Uşak); Niğde.
Đşlendiği Yer Ödemiş, Karaburun (Đzmir); Sarayönü (Konya).
Kullanımları Sıvı olarak bulunan tek metaldir. Kimya sanayi, elektrikli araçlar ve termometre yapımında kullanılır.
12) Manganez
Balıkesir; Denizli; Burdur; Ereğli (Zonguldak); Kastamonu; Çayırhan (Ankara); Sivas; Ceyhan
Çıkarılan Yer
(Adana); Borçka (Artvin).
Đşlendiği Yer Borçka (Artvin)
Kullanımları Demir - çelik endüstrisinde demirin sertlik derecesini arttırmada kullanılır.
13) Lületaşı
Çıkarılan Yer Eskişehir ve çevresi.
Đşlendiği Yer Eskişehir.
Kullanımları Süs eşyası yapımında (takı, biblo, ağızlık, pipo, vb.) kullanılır. Genelde ihraç edilir.
14) Oltu Taşı
Çıkarılan Yer Oltu (Erzurum).
Đşlendiği Yer Oltu (Erzurum).
Kullanımları Süs eşyası yapımında (tespih, takı, vb.) kullanılır. Dünya’da 1. sıradayız.
15) Mermer
Marmara Adası; Kapıdağ Yarımadası; Çanakkale; Balıkesir; Bursa; Eskişehir; Bilecik; Afyon; Denizli;
Çıkarılan Yer
Muğla; Nevşehir.
Kalkerin başkalaşıma uğramasıyla oluşmuştur. Đnşaat sektöründe yapı malzemesi olarak kullanılır. 200
Kullanımları
çeşit mermer bulunur. Đhraç ettiğimiz madenlerdendir.
16) Volfram (Tungsten)
Çıkarılan Yer Uludağ (Bursa); Bilecik; Eskişehir; Keskin (Kırıkkale); Keban (Elazığ)
Đşlendiği Yer Uludağ (Bursa)
Kullanımları Isıya karşı dayanıklıdır. Elektrik, elektronik, çelik ve boya sanayisinde kullanılır. Stratejik madendir.
17) Soda (Doğal Soda)
Çıkarılan Yer Beypazarı (Ankara); Van Gölü.
Đşlendiği Yer Beypazarı (Ankara); Tatvan (Bitlis).
Kullanımları Soda; cam, deterjan, kağıt, demir - çelik sanayi ve gübre sanayisinde kullanılır. Đhraç edilir.
18) Magnezyum (Manyezit)
Çıkarılan Yer Bilecik; Eskişehir; Kütahya; Ankara; Sivas; Erzincan; Erzurum; Kars.
Đşlendiği Yer Kütahya.
Alüminyumdan hafif- sert bir metal elde edilir. Yüksek sıcaklıklara dayanıklı olduğu için demir - çelik
Kullanımları
endüstrisi, cam fabrikaları, vb. sanayi kuruluşlarındaki fırınların yapımında kullanılır.
19) Barit
Çıkarılan Yer Eskişehir; Antalya; Kahraman Maraş; Muş.
Kullanımları Nükleer santralde ve petrol çıkarmada kullanılır. Dünya rezervinde Türkiye ilk sırada yer alır.
20) Altın
Çıkarılan Yer Bergama (Đzmir); Çanakkale (Kaz Dağı - çevresinde).
Kullanımları Süs eşyası yapımında ve yatırım aracı olarak kullanılır.
5) TÜRKĐYE’DE ENERJĐ KAYNAKLARI
ENERJĐ KAYNAKLARI
Yenilebilir - Çevreyi Kirletmez Enerjiler Yenilemeyen - Çevreyi Kirleten Enerjiler
Su Gücü (Hidroelektrik), Doğalgaz (Termik Enerji),
Su Gücü (Jeotermal Enerji), Petrol (Termik Enerji),
Rüzgâr Enerjisi, Linyit (Termik Enerji),
Güneş Enerjisi, Taşkömürü (Termik Enerji),
Biyoenerji. Nükleer Enerji.
A) Taş Kömürü
I. Jeolojik dönemde oluştu. Ereğli (Zonguldak), Amasra, Söğütözü (Kastamonu) bölgesinde çıkartılır.
Đhtiyacı karşılamadığından ithal edilir. Yıllık taş kömür üretiminin % 80’i demir-çelik fabrikaları ile termik
santrallerinde kullanılır. Zonguldak - Çatalağzı Termik Santralinde enerji olarak kullanılır. Ereğli - ERDEMĐR,
Karabük - KARDEMĐR demir - çelik tesislerinde kullanılır.
B) Linyit
III. Jeolojik dönemde oluşmuş kömür çeşididir. Türkiye’deki linyitlerin ekonomik değeri düşüktür. En
fazla Ege bölgesinde çıkartılır; en zengin bölgesi ise Doğu Anadolu’dur. Taş kömürü kadar enerji yakmaz ve
yarısı termik santrallerde kullanılır. Enerji kaynağımızın % 19’unu karşılar.
Çıkarılan linyit; Afşin - Elbistan (Kahramanmaraş); Soma (Manisa); Yatağan (Muğla); Tavşanlı,
Seyitömer, Tunçbilek (Kütahya); Çayırhan (Ankara); Gökova termik santrallerinde elektrik enerjisine
dönüştürülmektedir. Elbistan santrali, 7800 GWh güç üretimiyle Türkiye’de ilk sırada yer alır.
LİNYİT YATAKLARI
Böİgeler Yatakları
Đstanbul (Şile, Ağaçlı, Çatalca), Tekirdağ (Saray, Malkara), Edirne (Uzunköprü), Çanakkale
Marmara
(Çan), Bursa (Orhaneli).
Muğla (Yatağan, Milas), Manisa (Soma), Aydın (Söke), Kütahya (Seyitömer, Tavşanlı,
Ege
Tunçbilek).
Akdeniz Burdur (Gölhisar, Tefenni), Adana (Bacaklı, Karaisalı).
Amasya (Merzifon, Dodurga, Çeltek), Gümüşhane, Kastamonu (Tosya), Düzce, Samsun
Karadeniz
(Havza).
Konya (Ermenek), Ankara (Gölbaşı, Ayaş, Beypazarı, Çayırhan), Sivas (Gemerek, Divriği,
Đç Anadolu
Kemaliye, Kangal), Kayseri (Kırgeçidi), Yozgat (Sorgun).
Doğu Anadolu Erzurum (Oltu, Karahan, Aşkale), Van (Erciş).
Güneydoğu Anadolu Kahramanmaraş (Afşin, Elbistan).
Not: Organik tortulların kömürleşme aşamaları:
Turba ⇒ Linyit (III. Jeolojik) ⇒ Taş Kömürü ( I. Jeolojik) ⇒ Antrasit
C) Petrol
III. Jeolojik zamanda oluşmuş arazilerde görülür. Güneydoğu Anadolu (% 99), Marmara (% 1) karşılar.
Çıkartılan yerler; Batman (Garzan, Raman, Botan), Adıyaman (Kahta, Çemberlitaş, Artan, Karakuş),
Diyarbakır, Şanlıurfa, Siirt.
Rafinerler; Đzmit (Tüpraş), Đzmir (Aliağa), Kırıkkale (Orta Anadolu), Mersin (Ataş), Batman (Batman).
Petrol Boru Hatları; Batman - Dörtyol, Kerkük - Yumurtalık, Yumurtalık - Kırıkkale hatları.
Tüketilen Petrolün Dağılımı; Ulaştırma (% 43), Endüstri (% 22), Isıtma (% 10), Diğer (% 25).
D) Doğalgaz
Enerji üretimimizin % 50’si (hatta fazla) doğalgazdan sağlanır. Doğalgaz yönünden Türkiye fakirdir ve
büyük miktarını ithal eder. Çevreyi daha az kirletir ve her yerde tercih edilme nedeni olmuştur.
Doğalgaz Yatakları: Tekirdağ, Mardin (Çamurlu), Düzce (Akçakoca), Đstanbul (Silivri), Kırklareli
(Hamitabat).
Doğalgazla Çalışan Termik Santraller: Kırklareli (Hamitabat), Đstanbul (Ambarlı), Đzmit ve Bursa
(Ovaakça) Termik Santralleri.
E) Nükleer Enerji
Uranyum - toryum’un atom çekirdeğinin parçalanmasıyla elde edilir ve tehlikeli enerji kaynağıdır.
Nükleer Enerjide Kullanılması Düşünülen Uranyum Yatakları:
Manisa (Salihli), Uşak (Eşme), Aydın (Koçarlı, Demirtepe), Yozgat (Sorgun) (en önemli rezerv).
Nükleer Enerjide Kullanılması Düşünülen Toryum Yatakları:
Eskişehir, Sivrihisar, Kızılcaören yöreleri.
Nükleer Santraller:
Đlki Mersin (Akkuyu) Ruslar tarafından, ikincisi Sinop (Japonlar)’ta kurulacaktır.
F) Biyoenerji (Biomas)
Klasik biomas enerji; yakacak odun ile bitki - hayvan atıklarından oluşur. Modern biomas enerji; odun,
tarımsal yan ürünler ve atıkların biomas tekniklerle değerlendirilmesi sonucu elde edilen ısı, elektrik ve sentetik
yakıt türü enerjidir. Son yıllarda sentetik yakıt (biodizel) elde etmek amacıyla yağlı tohum bitkilerinin ekim
alanında genişleme olmuştur. Fotosentezle kazanılan enerji türü de denir. Temiz enerji türüdür.
G) Güneş Enerjisi
Seracılıkta, su ısıtılmasında, az miktarda enerji üretiminde kullanılan, doğal, ucuz ve yenilebilir enerji
kaynağıdır. Güneş enerjisinden en fazla Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Ege bölgelerinden
yararlanılabilmektedir. En az Karadeniz Bölgesi’nde yararlanılır. Güneş enerjisi potansiyeli; enlem, güneşlenme
süresi, bakı ve bulutluluk faktörlerine bağlıdır.
H) Rüzgâr Enerjisi
Rüzgâr gücü ucuz, çevreye dost ve yenilebilir bir enerji kaynağıdır. Ülkemiz enerji üretimi içerisindeki
payı azdır.
Rüzgâr Potansiyelinin Olduğu Yerler: Marmara kıyılar, Ege kıyılar, Akdeniz kıyılar, Güneydoğu
Anadolu Bölgesi, Đç Anadolu Bölgesi’nde Tuz Gölü’nün güneyidir.
Rüzgâr Santralleri: Çeşme (Alaçatı), Bandırma, Muğla (Datça), Aydın (Akbük), Đstanbul, Đzmir (Aliağa),
Çanakkale’de kurulmuş rüzgâr santralleri vardır.
I) Jeotermal Enerji (Su Gücü)
Yerin çeşitli derinliklerinden gelen sıcak su ve buhar basıncından elde edilen enerji kaynağıdır. Evlerin
ısıtılmasında, seracılıkta, turizm amaçlı ve jeotermal santrallerde elektrik üretimi için kullanılır. Fay
kuşaklarında yaygındır. En zengin bölge olarak Ege’dir. GAP’ın elektrik potansiyeline eşit potansiyel
mevcuttur.
Jeotermal Santraller: Kızıldere Jeotermal Elektrik Santrali (Denizli - Sarayköy); Germencik Jeotermal
Elektrik Santrali (Aydın - Germencik).
K) Hidroelektrik Enerji (Su Gücü)
Beyaz kömür olarak da bilinen su gücü, en temiz, en güvenilir ve tükenmeyen enerji kaynağıdır. Bu
enerji, akarsular üzerine kurulan barajlardan elde edilir. En fazla Doğu Anadolu’da; en az Marmara’da vardır.
Ülkemizin en fazla elektrik üreten hidroelektrik santrali Atatürk Barajı’dır. Ülkemizde üretilen elektriğin %
20’si hidroelektrikten sağlanmıştır.
Barajların etkileri: Enerji üretir, sulama yapılır (yararları); bitki - hayvan türlerinin yaşam alanlarının
yok olması, bazı yerlerin sular altında kalmaları (zararları).
Barajlar: Fırat (Atatürk, Keban, Karakaya, Birecik), Manavgat (Oymapınar), Yeşilırmak (Hasan Uğurlu,
Almus, Suat Uğurlu), Kızılırmak (Hirfanlı, Kesikköprü, Altınkaya), Sakarya (Gökçekaya, Sarıyar), Ceyhan
(Aslantaş, Berke), Seyhan (Seyhan), Gediz (Demirköprü), Büyük Menderes (Kemer), vb.
Nükleer > Doğalgaz > Su Gücü > Linyit > Taş Kömürü > Akaryakıt > Jeotermal > Rüzgâr > Güneş
L) Termik Enerji (Kömür, Linyit, Petrol, Doğal Gaz)
Termik santraller en fazla Ege Bölgesi’ndedir. Türkiye’deki elektrik üretimin % 54’ü fosil yakıtlarla
çalışır.
Bölgelere göre yakıt türü - santraller:
Ege Bölgesi; Linyit (Tunçbilek, Soma, Seyitömer, Yatağan, Yeniköy, Orhaneli), Jeotermal (Sarayköy),
Sıvı Yakıt - Mazot (Aliağa).
Marmara Bölgesi; Doğalgaz - Fuel Oil (Hamitabat, Ambarlı).
Karadeniz Bölgesi; Taş Kömürü (Çatalağzı), Sıvı Yakıt - Mazot (Hopa).
Đç Anadolu Bölgesi; Linyit (Çayırhan, Kangal).
Doğu Anadolu Bölgesi; Linyit (Afşin - Elbistan).
Not: Toplam elektrik üretiminde payı en büyük santral; Afşin - Elbistan Termik Santralidir.
6) TÜRKĐYE’DE SANAYĐ - SANAYĐ KOLLARI
Türkiye, ihracatının % 91’i sanayi ürünlerinden oluşan dünyanın en büyük 17. ekonomisine sahip hızla
gelişen ve sanayileşen bir ülkedir. Sanayinin en büyük problemi, sanayi tesislerinin ülke geneline düzensiz
dağılmasıdır.
ORGANĐZE SANAYĐ BÖLGELERĐ VE ĐLLERĐ
BÖLGELER % ĐLLERĐ (Organize Sanayi Sayıları)
Kocaeli (11), Bursa (11), Đstanbul (8), Bilecik (6), Tekirdağ (4), Balıkesir (4), Edirne (3),
Marmara Bölgesi 55,9
Sakarya (3), Kırklareli (2), Çanakkale (2), Yalova (2),
Ege Bölgesi 14,9 Đzmir (12), Aydın (7), Afyon (6), Manisa (5), Denizli (5), Kütahya (4), Muğla (2), Uşak (2).
Kırşehir (12), Ankara (9), Konya (9), Sivas (3), Kayseri (2), Eskişehir (2), Niğde (2),
Đç Anadolu B. 12,1
Karaman (2), Kırıkkale (2), Çankırı (1), Aksaray (1), Yozgat (1), Nevşehir (1).
Isparta (3), Mersin (3), Hatay (3), Burdur (2), Adana (2), Osmaniye (2), Antalya (1), Kilis
Akdeniz Bölgesi 6,9
(1), Kahramanmaraş (1).
Tokat (5), Bolu (4), Trabzon (3), Kastamonu (3), Samsun (3), Zonguldak (3), Ordu (3),
Karadeniz Bölgesi 6,8 Sinop (2), Çorum (2), Amasya (2), Düzce (1), Karabük (1), Giresun (1), Gümüşhane (1),
Bartın (1), Bayburt (1), Rize (1), Artvin (0).
Gaziantep (2), Şırnak (2), Şanlıurfa (2), Diyarbakır (1), Mardin (1), Batman (1), Adıyaman
Güneydoğu A. B. 2
(1), Siirt (1).
Malatya (3), Erzurum (3), Elazığ (2), Kars (2), Iğdır (1), Ağrı (1), Bitlis (1), Van (1),
Doğu A. B. 1,5
Erzincan (1), Bingöl (1), Muş (1), Ardahan (1), Tunceli (1),
TOPLAM 100 Đzmir (12), Kırşehir (12), Kocaeli (11), Bursa (11), Ankara (9), Konya (9), Đstanbul (8)
Sanayinin gelişmesi için gerekli koşullar:
1. Sermaye (Kapital), 5. Đş gücü,
2. Ham madde, 6. Pazarlama,
3. Ulaşım, 7. Teknoloji,
4. Enerji, 8. Su kaynakları
Türkiye’de Endüstri Kolları - Đlleri
A. GIDA (BESĐN) SANAYĐ
Şeker pancarının üretildiği iç bölgelerde yaygındır. Güneydoğu Anadolu ve kıyı
kesimlerde bulunmaz. Đlk üç şeker fabrikaları: Alpullu, Uşak ve Turhal’dır.
Şeker Fabrikası Alpullu, Uşak, Kütahya, Afyon, Erzurum, Malatya, Eskişehir, Turhal, Kastamonu, Van,
Burdur, Kahramanmaraş, Susurluk, Kars, Bayburt, Amasya, Çorum, Tokat, Bolu, Adapazarı,
Kütahya, Konya, Ankara, Kayseri, Yozgat, Niğde, Elazığ, Erzincan.
Faaliyet alanı; sıvı yağ (zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısır yağı, soya yağı) ve margarin
üretimidir. Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yaygındır. (Güneydoğu’da batı kısım)
Yağ Endüstrisi Zeytinyağı (Gaziantep, Adana, Kilis, Gemlik, Balıkesir, Çanakkale, Mudanya, Edremit,
Đzmir, Aydın, Ayvalık, Muğla); Mısır Yağı (Adana); Ayçiçeği Yağı (Adana, Edirne, Tekirdağ,
Đstanbul ve Bursa çevresi); Soya Yağı (Ordu, Adana); Margarin (Adana, Đzmir, Đstanbul).
Đç Anadolu başta olmak üzere tüm bölgelerimizde özellikle büyük kentlerin çevresinde
Un - Makarna - Bisküvi
gelişmiştir.
Sanayileri
Ankara, Đzmir, Đstanbul, Eskişehir, Konya (Marmara - Đç Anadolu bölgelerinde).
Yıl boyunca taze sebzenin bulunmaması, taze sebzenin daha ucuz olması ve konserve
kültürünün gelişmemesi Türkiye’de etkilidir. Genelde nüfusun fazla olduğu alanlarda gelişme
göstermiştir. Akdeniz’de her zaman taze sebzenin bulunması ve üretimlerinin fazla
Konservecilik
olmasından ötürü buralarda gelişmemiştir.
En fazla Marmara, en az Doğu Anadolu’da gelişmiştir: Đstanbul, Đzmir, Bursa, Balıkesir,
Adana, Çanakkale, Tokat, Amasya, Trabzon, Ordu, Antalya, Kayseri.
Çay üretimi Rize - çevresinde gerçekleştirilir. 262 tesiste işlenir.
Çay Endüstrisi
Rize ve çevresi
Mandıracılığın yaygın olduğu alanlarda peynir, tereyağı, yoğurt üretilir. Doğu
Et - Süt Ürünleri Anadolu’da et kombinaları yaygındır.
Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Trakya, Güney Marmara, Orta Anadolu kentleri
B. TÜTÜN - ĐÇKĐ SANAYĐ:
Sigaranın ham maddesi tütündür. TEKEL idaresi 2003 yılında özelleştiğinden tütünü sektördekiler
işlemeye başladılar. Sigara fabrikaları: Đstanbul, Đzmir, Samsun, Tokat, Adana, Malatya, Bitlis.
Đçki sanayinin ham maddesi; üzüm, anason, arpa, çavdar ve şerbetçi otu’dur. Đçki fabrikaları ham
maddeye yakın kurulurlar.
Đçki fabrikaları: Đstanbul, Đzmir, Tekirdağ, Adana, Ankara, Nevşehir. (TEKEL özelleştiğinden bazı
fabrikalar durdurulmuştur.)
C. TEKSTĐL (DOKUMA, DERĐ, GĐYĐM, HALI, KĐLĐM) SANAYĐ
Dokuma sanayinin en gelişmişidir. Daha çok pamuğun yetiştiği yöreler ile kolayca
ulaştırıldığı yerlerde (Marmara, Ege, Akdeniz, Güneydoğu, diğerlerin güney kısmı) kurulur.
Pamuklu Dokuma
Đstanbul, Bursa, Manisa, Đzmir, Denizli, Aydın, Tarsus, Uşak, Antalya, Mersin, Adana,
Kayseri, Malatya, Gaziantep, Diyarbakır, Şanlıurfa, Kahramanmaraş.
Yün ipliği, yünlü kumaş, halıcılık ve kilimcilik faaliyetleridir. Özellikle koyun
yetiştiriciliğin yaygın olduğu yerlerde yapılırlar.
Yünlü Dokuma
Đstanbul, Đzmit, Bursa, Hereke, Đzmir, Uşak, Denizli, Isparta, Kayseri, Konya, Gaziantep,
Siirt, Sivas, Kırşehir ve çevreleri. (küçükbaş hayvancılığın yaygın oldukları alanlar)
Đpekböcekçiliğin yoğun olarak yapıldığı yerde görülür.
Đpekli Dokuma
Marmara Bölgesi - Güney Marmara: Bursa, Gemlik; Đstanbul, Đzmir, Adana
Derilerin işlendikleri bölgelerde kurulur.
Dericilik
Đstanbul, Đzmir, Bursa, Manisa, Kayseri, Erzincan, Erzurum, Van
Hazır Giyim Tekstil ürünlerin ihracatının yarısını oluşturur. Büyük kentlerde yaygındır.
(Konfeksiyon) Đstanbul, Đzmir, Ankara, Adana, Gaziantep, vb. (En fazla Marmara Bölgesi)
D.MADEN SANAYĐ
Demir cevheri; Divriği, Hekimhan ve Eymir’de çıkarılmasına rağmen çıkarıldığı yerde
işlenemez. Đlk tesis Kırıkkale’de kurulmuştur. Maden endüstrisinde en önemli yer tutar.
Demir - Çelik Sanayi
Enerji kaynağına yakınlık (taş kömürü, linyit) esas alınarak işlenir.
Karabük, Ereğli, Kırıkkale, Đskenderun, Đzmir, Sivas
Bakır Đşletmesi Samsun, Ergani (Elazığ), Murgul (Artvin).
Ferro - Krom Đşletmesi Elazığ, Antalya
Bor (Boraks) Đşletmesi Bandırma, Eskişehir (Kırka, Seyitgazi)
Kükürt Đşletmesi Isparta (Keçiborlu)
Alüminyum Đşletmesi Seydişehir (Konya)
Kurşun - Çinko Đşletmesi Elazığ (Keban), Kayseri
E.MAKĐNE SANAYĐ
Makine sanayinin temelini oluşturur. Bursa, Đstanbul, Đzmir, Đzmit, Adana, Kayseri,
Otomotiv Sanayi
Eskişehir, Konya, Aksaray, Gaziantep, Đskenderun.
Traktör Fabrikaları Đzmit, Ankara, Đzmir, Đstanbul, Kayseri, Adapazarı, Konya
Kamyon-Kamyonet -
Đstanbul, Aksaray, Đzmir, Đzmit
Otobüs Fabrikaları
Lokomotif fabrikası (Eskişehir), Yolcu Vagonu (Adapazarı), Yük Vagonu (Sivas,
Demiryolu Taşıtları
Eskişehir) fabrikalar. Geneli (Eskişehir, Sivas, Ankara, Adapazarı)
Gemi (Tersane) Đstanbul (Pendik, Tuzla, Hasköy), Đzmir (Alaybey), Đzmit (Gölcük)
Uçak Sanayi Ankara, Eskişehir
Savunma Sanayi Ankara, Kırıkkale (MKE)
Beyaz eşyalar, elektrikli motorlar, makineler üretimleridir: Đstanbul, Eskişehir, Manisa,
Elektrikli Makine Đmalatı
Đzmit, Đzmir gibi kentler.
F.KĐMYA SANAYĐ
Rafinerilerde ham petrol işlenerek; benzin, gaz, motorin, LPG gibi ürünler elde edilir.
Petro-Kimya Sanayi
Batman, Đzmir (Aliağa); Mersin (Ataş), Kırıkkale (Orta Anadolu) ve Đzmit (Đpraş).
Tarımsal üretim için gerekli olan fosfat, azot, potas, vb. gibi kimyasalları üretir. Tesisler;
Suni Gübre
Đzmir, Kütahya, Bandırma, Đzmit, Mersin, Đskenderun, Elazığ, Mardin, Samsun, Adana.
Đlaç Sanayi Đstanbul, Đzmir, Ankara
Boya fabrikalar (Đstanbul, Đzmir, Mersin), Deterjan fabrikaları (Đstanbul, Đzmir, Balıkesir,
Boya - Deterjan Sanayi
Gaziantep).
Sentetik ve doğal kauçuğa kimyevi maddeler ilave edilerek elde edilir. Tesisler; Đzmit,
Lastik Fabrikaları
Adapazarı, Kırşehir
Kıyı bölgelerde yaygın endüstri kolu; kâğıt ve cam endüstrileridir. En fazla işçi çalışan tekstildir.
65
G. ORMAN ÜRÜNLERİ SANAYİ
Ormanın hammadde olduğu en önemli sanayi koludur. Ormanların yoğun oldukları yere
yakın (Karadeniz ve diğer kıyı bölgeleri) yerlerde kurulmuştur.
Kâğıt Sanayi
Đzmit, Bartın, Bilecik, Balıkesir, Aliağa (Đzmir), Çay (Afyon), Dalaman (Muğla), Taşucu
(Mersin), Silifke (Adana), Taşköprü (Kastamonu), Aksu (Giresun), Çaycuma (Zonguldak).
Ormanın bol olması, kereste tesislerinin fazla olmasıyla mobilya endüstrisi gelişmiştir.
Mobilya Sanayi
Đstanbul, Bursa, Ankara, Đzmir, Konya, Kayseri başta olmak üzere pek çok kentte var.
H.ÇĐMENTO - SERAMĐK - CAM SANAYĐ
Çimento Sanayi Ülkemizde en yaygın sanayi koludur. Her kentimizde bu fabrikalardan bulunmaktadır.
Porselen (Kütahya); Seramik (Đstanbul, Çan (Çanakkale), Kütahya, Bozüyük, Söğüt
Seramik - Porselen Sanayi
(Bilecik), Đzmir, Đzmit, Uşak).
Kum, kalker, silis, asit borik gibi inorganik maddelerin çeşitli karışımlarının
Cam Sanayi şekillendirilmesi ve pişirilmesi yoluyla cam elde edilir. Tesisleri; Đstanbul, Mersin, Sinop,
Gebze, Kırklareli, Denizli, Antalya (Genellikle deniz kıyılarında kurulurlar.)
Mermer Sanayi Đstanbul, Bilecik, Çanakkale, Afyon, Denizli, Ankara, Kırşehir
7) TÜRKİYE’DE TİACRET
Ticaret : Mal ve hizmetlerin alım satım işlemleridir.
Đç Ticaret : Ülke içinde yapılan ticarettir. (Birbirinden farklı ürünlerin bölgeler arası
alışverişi, sanayi kuruluşların dengesiz dağılması ve ulaşım imkânlarının farklılıkları gibi faktörler etkilidir.)
Dış Ticaret : Ülkeler arası yapılan ticarettir.
Dış Ticaret Hacmi : Türkiye’nin belli bir dönemde gerçekleştirdiği ihracat + ithalat toplamıdır.
Đthalat (Dış Alım) : Diğer ülkelerden mal alınmasıdır.
Đhracat (Dış Satım) : Diğer ülkelere mal satılmasıdır.
Dış Ticaret Fazlası : Đhracat > Đthalat durumu
Dış Ticaret Açığı : Đhracat < Đthalat durumu
ĐTHALAT - ĐHRACAT ÜRÜNLERĐ
Tarım Đhracat Kayısı, Đncir, Üzüm, Tütün, Buğday, Fındık, Antep Fıstığı, Ceviz, Pamuk, Zeytin, Arpa, Turunçgiller
Ürünleri Đthalat Çay, Muz, Pirinç, Kahve, Kakao, Kauçuk, Hurma, Hububat Ürünleri
Đhracat Krom, Bakır, Demir, Bor, Tuz, Cıva, Kurşun, Zımpara Taşı, Manganez, Lüle Taşı.
Madenler
Đthalat Petrol, Taş Kömürü, Doğalgaz, Fosfat, Nikel - Kurşun - Çinko’dan eşyalar.
Đhracat Pamuklu Dokuma, Đpekli Dokuma, Halı, Giyim Eşyası
Tekstil
Đthalat Đpek Yapağı, Yün, Halı, Pamuk Đpliği, Pamuklu Mensucat
Ulaştırma Đhracat Gemiler, Uçaklar, Yat
Araçları Đthalat Uçak, Araba, Otobüs, Otomotiv Ürünleri, Đş Makineleri
Đhracat Doktor
Sağlık
Đthalat Eczacılık Ürünleri, Đlaç, Tıp Araçları, Optik Araçlar
Orman Đhracat Mobilya, Orman Ürünleri
Ürünleri Đthalat Kâğıt, Odun, Kereste, Mantar
Đhracat Cam, Seramik, Çimento, Konserve, Şeker Ürünleri
Diğerleri
Đthalat Silah, Gübre, Askeri Gereç
Tüketim Đhracat Televizyon, Buzdolabı, Fırın, Çamaşır Makinesi, Bulaşık Makinesi, Elektrikli Ev Aletleri
Malları Đthalat Saat, Elektrikli Ev Aletleri
Ülkemizin dışarıya sattığı ürünlerin başında tekstil ürünleri gelir. Đthalat ve ihracatında en fazla paya
imalat sektörü gelir.
Ekonomik faaliyetlere göre ithalat - ihracat paylar:
* Đthalat (Sanayi % 85,9; Maden % 11,3; Tarım % 2,8)
* Đhracat (Đmalat Sanayisi % 94,8; Tarım % 4,2; Maden % 1)
Türkiye’nin Ticaret Bölgelerine Göre Đhracatı:
* AB Ülkeleri % 53; Amerika % 18; Orta Doğu %14; Asya-Uzak Doğu %11; Doğu Avrupa % 4.
Türkiye’nin Bazı Ülkelerle Ticareti:
* Đthalatı (1.Rusya; 2.Almanya; 3.Çin; 4.Đtalya; 5.Fransa; 6. ABD; 7.Đngiltere)
* Đhracatı (1.Almanya; 2.Đngiltere; 3.Đtalya; 4.ABD; 5.Fransa; 6.Rusya; 7.Çin)
Dış ticaret fazlası (Đngiltere), dış ticaret açığı (Almanya, ABD, Đtalya, Fransa, Rusya, Çin)
Türkiye’nin Ekonomik Faaliyetlerine Göre Dış Ticaret:
* Đthalatı (Đmalat > Madencilik > Diğerleri > Tarım - Ormancılık > Balıkçılık)
* Đhracatı (Đmalat > Tarım - Ormancılık > Madencilik > Diğerleri > Balıkçılık)
Transit Ticaret: Sınır kapılarımız;
Đran - Gürbulak, Esendere (Doğu Anadolu);
Irak - Habur (Güneydoğu);
Suriye - Yayladağı, Cilvegözü (Akdeniz); Öncüpınar, Çobanbey, Akçakale, Şenyurt, Nusaybin
(Güneydoğu)
Nahcivan - Umut (Doğu Anadolu);
Ermenistan - Akyaka, Alican (Kapalı) (Doğu Anadolu);
Gürcistan - Sarp (Karadeniz);
Bulgaristan - Kapıkule (Marmara);
Yunanistan - Karaağaç, Đpsala (Marmara).
8) TÜRKİYE’DE ULAŞIM
Ulaşımı etkileyen faktörler;
• Yükselti,
• Dağların uzanışı,
• Yer şekilleri,
• Đklim koşulları,
• Sermaye, iş gücü, araç ve makineler.
Türkiye Demiryolları Haritası
Türkiye Karayolları Haritası
1) Karayolu:
• En gelişmiş ulaşım yoludur.
• Kuzey - güney doğrultusunda geçitlerle sağlanır.
• Hava yolundan sonra en pahalı ulaşım yoludur.
• Kaza riski en fazladır.
• Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde dağlık ve engebelik arazilerden ötürü yapım
maliyeti yüksektir. Diğer kesimlerde daha düz alanlardan bu durum daha düşüktür.
• Yurt içinde yolcu taşıması en fazla karayolu ile yapılır.
• Dağların doğu - batı dizilişinden Türkiye’de yollar bu şekilde gelişmiştir.
2) Demir Yolu:
• Çok fazla gelişmemiştir. (Yer şekillerinin dağlık olması ve maliyetini arttırması)
• Son yıllarda hızlı tren çalışmaları ile geliştirilmeye başlanmıştır. Hatta büyükşehirlerde kent içi ulaşım
ağında yer almaya başlamıştır. (Metro, vb)
• Her coğrafi bölüme (Doğu Karadeniz), her kente (Artvin, Trabzon, Hakkâri), her limana (Antalya,
Sinop, Trabzon, Giresun), her komşu ülkeye (Gürcistan, Irak) demiryolu ulaşımı bulunmaz.
• Genellikle yük ve maden taşımacılığında kullanılırlar.
3) Havayolu:
• En hızlı ve en pahalı ulaşım sistemidir.
• Her yere ulaşım yapılamaz. Günümüzde birçok illere yenileri eklenmiş ve geliştirilmiştir.
• Türkiye’de en fazla turizm sektöründe kullanılır.
• Ulaşımda süreyi kısaltmasından dolayı tercih edilmektedir.
• Havayolu ulaşımında iç hatlar merkezi Ankara; dış hatlar merkezi Đstanbul’dur.
4) Deniz Yolu:
• En ucuz ve kaza riski en az ulaşım yoludur.
• Ulaşım hızı en az, taşıma kapasitesi en fazla ulaşım yoludur.
• Türkiye’nin ithalat - ihracat’ında en fazla kullanılan yoldur.
• Her bölgeye, her ülkeye ulaşım yapılamaz.
Bir limanın gelişimindeki temel şartlar:
1. Hinterlandının (art bölgesinin) geniş olması,
2. Kara ve demir yolunun gelişmiş olması,
3. Limanın art bölgesinde önemli tarım ürünleri - sanayi tesislerinin bulunması,
4. Limanın bulunduğu yörede ticaretin gelişmiş olması.
HĐNTERLAND DURUMU
DAR OLAN Antalya, Ayvalık, Bodrum, Ereğli, Giresun, Hopa, Sinop, Zonguldak
GENĐŞ OLAN Aliağa, Bandırma, Gemlik, Đskenderun, Đstanbul, Đzmir, Đzmit, Mersin, Samsun
Türkiye’nin en büyük ithalat - ihracat ve hacmi en fazla olan limandır. (Đthalat: sanayi
Đstanbul Limanı
mamulü, petrol ürünü; ihracat: sanayi mamulü)
Ülkemizin en büyük 2. limanıdır. Ege bölgesi tarım ürünleri buradan ihraç edilir. (Đthalat:
Đzmir Limanı
sanayi mamulü, iş makineleri; ihracat: sanayi mamulü, maden cevheri)
Kıbrıs ve Orta Doğu ile ticarette önemli yere sahiptir. Yükleme boşaltma kapasitesi
Mersin Limanı bakımından en önemli limanlarımızdan biridir. Serbest ticaret bölgesi de denir. (Đthalat: sanayi
mamulü, petrol ürünü, ham petrol; ihracat: sanayi mamulü, hububat, hayvan)
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun ithalat - ihracat limanıdır. Orta Doğu ülkelerine olan
Đskenderun Limanı ihracatta ve kömür ithalatında önemlidir. Đskenderun Demir - Çelik fabrikası, limanın
gelişmesinde önemli katkısı vardır.
Samsun Limanı Karadeniz’in en büyük limanıdır. Hinterlandının geniş olması, limanı geliştirmiştir.
Sinop Limanı Hinterlandı dar olduğundan gelişememiştir. Doğal limanlardandır.
Zonguldak Limanı Zonguldak çevresinde çıkarılan taş kömürünün yüklemesinin yapıldığı önemli bir limandır.
Doğu Karadeniz’in en önemli limanıdır. Erzurum - Đran transit ticaret yolu üzerinde
Trabzon Limanı
olduğundan gelişmiştir.
Diğer Limanlar Yat ve turistik gemilere hizmet veren limanlarımızdır. (Antalya, Bodrum, Çeşme,vb.)
Yolların ekonomik pahalılığı: Denizyolu < Karayolu < Demiryolu < Havayolu
70
Türkiye Önemli Geçitler
Bölgeler Kısmı Geçidin Adı
Trabzon ⇒ Gümüşhane Zigana (Kalkanlı) Geçidi
Batı Karadeniz ⇒ Đç Anadolu Ecevit Geçidi
KARADENĐZ Batı Karadeniz ⇒ Đç Anadolu Ilgaz Geçidi
Bayburt ⇒ Erzurum Kop Geçidi
Düzce ⇒ Bolu Bolu Geçidi
Antalya ⇒ Burdur Çubuk Geçidi
Silifke ⇒ Đç Anadolu Bölgesi Sertavul Geçidi
Adana ⇒ Đç Anadolu Bölgesi Gülek Geçidi
AKDENĐZ
Đskenderun ⇒ Amik Ovası Belen Geçidi
Çukurova ⇒ Gaziantep Nurdağı Geçidi
Manavgat ⇒ Seydikent Teke Geçidi
Bingöl ⇒ Erzurum Karlıova Geçidi
DOĞU ANADOLU
Tunceli ⇒ Erzincan Pülümür Geçidi
Türkiye’de ilk metro ulaşımı, Đstanbul (Karaköy - Taksim) hattında kuruldu. Đlk uluslar arası hava ulaşımı
Ankara-Đstanbul aktarmasıyla Atina seferiyle başladı. Đlk yüksek hızlı tren ulaşımı Ankara - Eskişehir
istikametinde yapıldı. Türkiye’nin en önemli ihracat limanı Đzmir; ithalat limanı Đstanbul’dur.
Yolcu Taşıma : Karayolu (% 60), Havayolu (% 34), Demiryolu (% 4), Denizyolu (% 2)
Yük Taşıma : Denizyolu (% 57), Karayolu (% 38), Demiryolu (% 4), Havayolu (% 1)
Türkiye Boru Hatları
Petrol ve doğalgazları farklı ülkelerin birbirlerine doğru taşımalarını sağlayan hatlardır.
Boru Hatları:
1) Mavi Akım - Rusya: Gaz gelişi bakımından sıkıntı bulunmamasının yanında en pahalı doğalgazı
aldığımız hattır. Hatla alınan doğalgazın en olumsuz yanı, Mavi Akımla gelen gazı satma hakkımızın
bulunmamasıdır.
2) Batı Hattı - Rusya: Ukrayna üzerinden gelen doğalgaz boru hattında kış aylarında kesintiler yaşanıyor.
Kiev'in dilediği zaman hattan ücret dâhilinde gaz alma yetkisinin olması soğuk havalarda Türkiye'yi zor
durumda bırakıyor.
3) Đran - Türkiye Hattı: 2001 yılından bu yana sorunlu olarak çalışan boru hattı için Türkiye Uluslararası
tahkime bile gitti. Yıllık 15 milyar metreküp transfer beklenen hattın ortalama nakliyesi 4 milyar metreküptür.
4) Đran - Türkiye Pars Doğalgaz Hattı: ABD'nin muhalefetinde olan hat Đran'daki Pars 22, 23, 24
sahalarının gazını Türkiye'ye taşımayı hedefliyor. Boru hattının çalışması için ülkemizin 12 milyar dolar
civarında bir yatırımı Pars sahasına yapması gerekiyor.
5) Bakü - Tiflis - Ceyhan Ham Petrol Hattı: 2006'da tam kapasite çalışmaya başlayan hatta ham petrol
taşınıyor. 1760 kilometre uzunluğundaki boru hattı 4 milyar dolara mal oldu. Türkiye'nin gerçekleştirdiği en
başarılı boru hattı olarak kabul ediliyor.
6) Kerkük - Yumurtalık Petrol Boru Hattı: Irak savaşından sonra sık sık kesintiler yaşanan hattın
güvenliği tam olarak sağlanamadığı için sabote edilmesi en kolay hatlardan biri olarak kabul ediliyor ve tam
kapasite çalıştırılamıyor.
7) Azerbaycan - Türkiye - Yunanistan Şah Denizi Hattı: 2008 Şubat’ta açılan boru hattıyla Azeri gazı
Yunanistan'a kadar taşınıyor. Türkiye, bu gazı Mavi Akımda olanın aksine satma yetkisine sahiptir. ABD ve
Avrupa tarafından desteklenen hat, Rusya tarafından engellenmek istiyor. Rusya projeyi engellemek amacıyla
Yunanistan'a çok ucuza gaz satmayı planlıyor.
8) Hazar Geçişli Boru Hattı: Türkmen ve kazak doğalgazının; önce Yunanistan sonra da tüm Avrupa'ya
ulaşması bekleniyordu. Fakat Rusya’nın Kazakistan ve Azerbaycan'la anlaşması projenin durmasına neden oldu.
9) Mısır Doğalgazı Hattı: Mısırdan başlayan hattın; önce Ürdün'e, sonra Suriye ve en sonunda Türkiye'ye
ulaşması bekleniyor. Şu anda Suriye'ye kadar gelen hattın Türkiye'ye ulaşması için yeni bir ihale yapılması
gerekiyor. Yıllık 4 milyar metreküp gaz taşıması planlanan hatta; ABD, Rusya ve Đsrail sıcak bakmıyor.
9) TÜRKĐYE’DE TURĐZM
Sürekli yaşanılan yerlerden ayrılarak bir başka yerlere dinlenme, gezi, eğlence, sportif, vb gibi birçok
ekonomik etkinlik getiren seyahatlerin bütününe “Turizm”, ülke içi yapılırsa “Đç Turizm”, ülkeler arası yapılırsa
“Dış Turizm” denir. Türkiye, dünyanın en fazla turist olan 7. ülkesi, turizm geliri en fazla olan 9. ülkesidir.
Turizmi Etkileyen Faktörler:
a) Doğal Faktörler : Yer şekilleri, iklim özellikleri, bitki - hayvan türleri, akarsu ve gölleri.
b) Beşeri Faktörler : Kültürel zenginliği, arkeolojik değerler, ulaşım, tanıtım.
Türkiye’ye En Çok Turist Gönderen Ülkeler:
Almanya > Rusya > Đngiltere > Bulgaristan > Hollanda > Đran > Fransa > Ukrayna > ABD
Türkiye’den En Çok Turistin Gittiği Ülkeler:
ABD > Almanya > Fransa > Suudi Arabistan > KKTC
Türkiye Turizm Gelirlerinin Bölgelere Göre Dağılımı:
Marmara (% 46), Ege (% 25), Akdeniz (% 13), Đç Anadolu (% 10), Diğerleri (% 4)
1) Yaz Turizmi :
Akdeniz (Antalya), Ege (Kıyı Ege), Marmara (Güney Marmara) ve Karadeniz (Orta) bölgeleri ince kumlu
ve deniz suyu sıcaklıkların uygun olduğu yerlerdir.
Önemli turizm merkezleri: Antalya (Fethiye, Kaş, Alanya, Side, Kemer, Finike); Muğla (Bodrum,
Marmaris, Gökova, Datça); Aydın (Didim, Kuşadası); Đzmir (Foça, Çeşme, Alaçatı); Balıkesir (Ayvalık, Erdek).
2) Yat Turizmi :
Akdeniz - Ege kıyıları: Đzmir, Bodrum, Kuşadası, Antalya, Marmaris, Çeşme, Datça, Kaş, Finike…
3) Akarsu - Göl Turizmi:
Hızlı akan nehirlerde rafting, kano ve nehir kayağı sporları yapılır.
Raftinge uygun yerler: Çoruh, Köprü çayı, Manavgat, Göksu, Fırat, Fırtına deresi, Dicle…
Bazı çağlayanlarımız; Manavgat (Antalya), Tortum (Erzurum), Gürpınar (Malatya), Muradiye (Van),
Yediköprü (Karaman), Sızır (Sivas)… Kuş türlerini barındıran Gediz deltası ve Manyas Gölü; doğal
güzelliklerin olduğu Abant, Uzungöller, Đznik… bir çok göller de turizm faaliyetleri için önemlidir.
4) Sağlık Turizmi :
Termal kaynaklar (su banyosu, çamur banyosu, kaplıca, içmece…) içinde farklı mineralleri barındırması
ve hastalıkların birçoğuna yardım etmesiyle sağlık turizmine etkisi fazladır. Fay hatlarına yakın yerlerde
bulunur. Önemli merkezleri; Đzmir, Afyon, Aydın, Balıkesir, Yalova, Ankara, Çanakkale, Bursa, Sivas,
Diyarbakır, Manisa, Amasya, Sakarya, Bolu, Denizli ili kaplıcalarıdır.
5) Yer Şekilleri :
Karstik oluşumlu mağaralar: Antalya (Yerköprü, Dim, Damlataşı, Zeytintaşı, Karain), Burdur (Đnsuyu),
Isparta (Pınar gözü, Öküzini, Kadınini), Mersin (Cennet - Cehennem mağarası),
Travertenler: Denizli (Pamukkale), Elmalı, Korkuteli, Tefenni, Taşeli Platosu,
Volkanik Araziler: Peribacaları (Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos), Ihlara, Kaymaklı…
6) Kış Turizmi :
Potansiyeli en yüksek Doğu Anadolu kısmıdır. Kış turizm merkezleri;
* Doğu Anadolu : Kars (Sarıkamış), Erzurum (Palandöken),
* Karadeniz : Kastamonu (Ilgaz), Bolu (Kartalkaya), Gümüşhane (Zigana),
* Đç Anadolu : Kayseri (Erciyes), Aksaray (Hasan Dağı),
* Akdeniz : Antalya (Akdağ, Beydağı), Isparta (Davraz),
* Marmara : Bursa (Uludağ)
7) Yayla Turizmi:
Kısa süreli konaklanan, yüksek yerlerde yapılan doğayla iç içe turizm etkinliğidir. Karadeniz ve Akdeniz
bölgelerinde yaygındır. En uzu süren bölge Akdeniz’dir. Önemli yaylalarımız: Artvin (Kaçkar, Kafkasör),
Trabzon (Maçka, Araklı, Akçaabat), Rize (Anzer, Ayder), Akdeniz’de (Tekir Yaylası), diğer bölgelerde yeşil
alanlarda da yapılabilmektedir.
8) Đnanç - Dini Nitelikli Turizm:
Dini nitelikli önemli merkezler: Đzmir (Selçuk Meryem Ana evi), Hatay (St. Piere Anıt Müzesi), Antalya
(Demre St. Nicola kilisesi), Trabzon (kaya kiliseler, Sümela manastırı), bazı illerde türbe - cami gibi islamiyete
dayalı eserler.
9) Arkeolojik Eserler Turizmi :
Tarih öncesi dönemden beri birçok yerde bulunan antik kent, tapınak, saray, kale, vb birçok eserler
bulunmaktadır. Önemli tarihi eserler: Đzmir (Efes Antik Kenti, Zeus tapınağı, Serapis tapınağı), Aydın (Apollon
tapınağı, Afrodisias, Milet kent limanı, Manisa (Sardes), Çanakkale (Truva atı), Antalya (Perge kenti, Aspendos
antik anfi tiyatrosu, Patara antik liman kenti, Side antik kent), Batman (Hasankeyf kent), Adıyaman (Nemrut
Dağı kafa heykelleri), Çorum (Alacahöyük, Hattuşaş kenti), Konya (Çatalhöyük), Kayseri (Kültepe kenti),
Ankara (Gordion kent), Gaziantep (Zeugma merkezi), Ağrı (Đshak Paşa Sarayı), Ürgüp (Derinkuyu Yer kent)…
10) Botanik Turizmi:
Ülkemiz bitki çeşitliliği yönünden zengindir. Belli bir bölgede yetişen bitkiler açısından ülkemiz birçok
ülkenin önündedir. Bu durum turistik potansiyel yaratmaktadır.
11) Mağara Turizmi:
Ülkemizin % 40’ı mağaradır. En uzun mağara, Isparta (Pınargözü Mağarası - 16 km); en derin mağara,
Mersin (Peynirlikönü Mağarası - 1450 m)’dir. En önemli mağaralar: Antalya (Damlataş, Karain, Dim,
Zeytintaşı); Denizli (Kaklık), Burdur (Đnsuyu)’dur.
12) Kongre Turizmi:
En fazla gelişen yerler; Đstanbul, Đzmir, Antalya (1.sınıf oteller, tesis zenginlikleri açıdan). Kongre ve fuar
turizminin en fazla geliştiği bölge, Marmara’dır.
Popular post
-
40. Sosyal öğrenme kuramına göre, aşağıdakilerden hangisi gözlem yoluyla öğrenmede rol oynayan süreçlerden biri değildir? A) Güdülenme B) T... -
Gediz Taarruzu (24 Ekim 1920) Bazı Kuvay-ı Milliye şefleri ve komutanlar, Gediz’de bulunan düşman güçlerinin bulunduğu konum itibariyle y...
-
Manas Destanı Anadolu Selçuklular’da, 1097’ de l. Haçlı Seferi sırasında İznik kaybedilince Başkent, Konya’ ya taşındı. 1308’e kadar Ko...
Yorum Gönder