Atatürk’ün II. Dünya Savaşı Hakkında Görüşleri:
Almanya’da 1933’ten sonra ortaya çıkacak gelişmeleri ve savaşın 1940 - 1946 arasında başlayabileceği,
Đtalya’nın savaşta başarılı olamayacağı,
Almanya’nın yine ABD müdahalesi ile yenileceği,
Savaş sonunda asıl kârlı çıkacak devletin ise Sovyet Rusya olacağını söylemiştir. (1932 görüşmelerde)
II. Dünya Savaşı Nedenleri:
Versay Antlaşması (1919) ile Avrupa’daki sorunların çözümlenememesi, Almanya’nın ağır yükümlülükler altına
sokulması,
Almanya’nın I. Dünya Savaşı’ndaki kayıplarını telafi etmek istemesi,
Fransa’nın I. Dünya Savaşı’ndan sonra elde ettiği çıkarlarını korumak istemesi,
Almanya’nın I. Dünya Savaşı’nda askersiz hale getirilen Ren bölgesine asker çıkarması, Avusturya ve
Çekoslovakya’yı işgal etmesi,
Almanya, Fransa ve Đngiltere arasında dünya siyasetinin yürütülmesi konusunda çatışmaların yaşanması,
Rusya’nın komünist rejimi dünyaya yayma isteği ile taraflar arasındaki rekabeti kızıştırması,
Đtalya’nın Doğu Akdeniz’de hâkimiyet kurmak amacıyla Milletler Cemiyeti’ni hiçe sayarak 1936’da
Habeşistan’ı işgal etmesi, daha sonra da Arnavutluğa saldırarak Balkanların güvenliğini ve huzurunu bozması,
Japonya’nın Uzak Doğu’da yayılmacı politika izlemesi,
Bolşevik Rusya ile Almanya arasında başlayan ideolojik savaş,
Sömürge paylaşımı sorununun I. Dünya Savaşında çözümlenememiş olması (Temel neden),
I. Dünya Savaşı’ndan sonra çizilen yeni sınırların yeni çatışmalara neden olması,
Almanya’da Nazizm, Đtalya’da Faşizmin iktidarda olması ve ırkçılık - saldırganlık politikalar izlemeleri,
Dünya Ekonomik Buhran’ın yeni rekabetlere ortam yaratması,
Hitlerin Almanya’yı dünyanın hâkimi yapma çabası ve arzusu nedenleridir.
Savaş Tarafları:
Mihver Devletler : Almanya, Đtalya, Japonya (27 Eylül 1940).
Müttefikler : Đngiltere, Fransa, Polonya, ABD, SSCB, Türkiye (23 Şubat 1945).
Savaşın Gelişimi:
Savaş, Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesiyle başladı, kısa sürede Belçika, Fransa ve Balkanları işgal etti.
Japonya, Pasifikte ABD’ye; Almanya ise Rusya’ya saldırdı.
Japonya’nın ABD’deki Pearl Harbour üssüne saldırmasıyla müttefik devletlerin safına geçen ABD, I. Dünya
Savaşı’nda olduğu gibi bu savaşın kaderini değiştirmeye başladı. (1941)
1943’ten sonra Đtalya’nın da savaştan müzakere imzalayarak çekilmesiyle durum Almanya’nın aleyhine
dönüşmüştür.
1944 - Normandiya çıkarması ile Almanya’nın düşüşü başlamış, Ruslar da doğuda ilerlemeye başlamıştır. Bu
esnada Berlin’e müttefiklerin girmesiyle Mayıs 1945’te Almanya da teslim olmuştur.
Japonya, ABD’nin Hiroşima ve Nagazaki’ye atom bomba atması üzerine 2 Eylül 1945’te teslim oldu.
II. Dünya Savaşı - Türkiye:
Türkiye, savaş öncesi ve esnasında savaş dışında kalmak için yoğun mücadeleler verdi. Bulgaristan ve
Yunanistan’ı işgal eden Almanların sınırlarımıza dayanması üzerine Türk ordusu savaş hazırlıklarına başladı.
1939’da Đngiltere ve Fransa ile karşılıklı yardım antlaşmaları imzaladı.
1941’de Almanya ve Rusya ile ayrı ayrı saldırmazlık antlaşmalar imzalandı. Alman - Türk Antlaşması yaparak
Türkiye, II. Dünya Savaşı’na girmekten kurtuldu.
1943’ten itibaren Müttefik devletlerin Türkiye’yi savaşa sokma çabaları ağırlık kazandı.
4 - 6 Aralık 1944 Adana - Kahire görüşmelerinde müttefiklerin baskılarına rağmen tarafsızlığını sürdürdü.
Türkiye, savaşın galipleri arasında yer almak için 23 Şubat 1945’te sembolik biçimde Almanya’ya savaş ilan etti.
Türkiye’nin Mihver Grubu’na Savaş Đlan Etmesindeki Amaç:
Sovyet Rusya’nın Boğazlar ve Doğu Anadolu’ya yönelik istekleri karşısında yalnız kalmamak,
Savaş sonrası oluşturulacak örgütler içinde (Birleşmiş Milletler, NATO, vb.) yer almak,
Savaştan zarar gören devletlerarasında olduğunu iddia ederek büyük devletlerin yapacağı ekonomik
yardımlardan faydalanabilmektir.
Savaş Sırasında Yapılan Barış Planları:
Atlantik Bildirisi: ABD’nin savaşa girmeden önce hazırladığı bildiri, pek çok ülkece imzalandı. Bu bildiride;
dünya halklarının kendi arzuladıkları hükümet biçimini seçme özgürlüğüydü.
Tahran Konferansı: Aralık 1943’de Đran - Tahran’da bir araya gelen ABD, Rusya ve Đngiltere, savaşta ve
sonrası barış çabalarında birlikte hareket edecekleri konusunda anlaştı.
Yatla Konferansı: 1945 Şubat ayında üç büyükler yeniden toplandı ve savaş sonrası Almanya’nın durumu ve
topraklarının idaresi konusunda anlaştılar.
Potsdam Konferansı: Almanya’nın teslim olmasından sonra üç büyükler bu kez Almanya’da toplandı. Bu
konferansta Almanya, dört bölgeye ayrıldı. Bu bölgeler; ABD, Đngiltere, Fransa ve Rusya tarafından yönetilecekti.
Almanya’nın sanayisi azaltılacak ve ordusu lağvedilecekti.
II. Dünya Savaş Sonuçları:
⊗ Almanya ikiye bölündü.
⊗ Dünya’da birbirine düşman iki blok oluştu: Batı Bloğu (NATO), Doğu Bloğu (Varşova Paktı).
⊗ 1955 - 1990 yıllarını kapsayacak Soğuk Savaş başladı.
⊗ 1945’te Birleşmiş Milletler kuruldu.
⊗ Klasik sömürgecilik dönemi sona erdi.
⊗ Mısır, Hindistan, Filipinler ve Đsrail gibi yeni devletler kuruldu.
⊗ Milyonlarca ölü ve harabe şehirler bıraktı. Bu savaşta atom bombası ile kimyasal silahlar denendi.
II. Dünya Savaşı’nın Türkiye Üzerindeki Etkileri:
♠ Çok partili siyasi hayata geçildi. Nedeni, Birleşmiş Milletlere üye olma koşuludur. (18 Temmuz 1945)
♠ Avrupa Konseyi’ne katıldı.
♠ Kore Savaşı’na katıldı.
♠ NATO’ya üye olundu.
♠ Türkiye’nin kalkınmasını engelledi. Yoksulluk ve pahalılık baş gösterdi.
ĐSMET ĐNÖNÜ DÖNEMĐ (1939 - 1950)
10 Kasım 1938 - Atatürk ölmüştür. 11 Kasım 1938 - Đsmet Đnönü, Cumhurbaşkanı seçildi.
II. Dünya Savaşı (1939 - 1945) Döneminde ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalıştı.
18 Ocak 1940 - Milli Korunma Kanunu çıkarıldı.
17 Nisan 1940 - Köy Enstitüleri Yasası:
♠ Hasan Ali Yücel önderliğinde köy okullarında görev yapacak öğretmenleri yetiştirmek üzere kent ve
kasabalardan uzak, geniş arazisi bulunan uygun yerlerde enstitüler açıldı.
♠ Öğretmen adayları, çalışarak hem kendi barınakları, derslikleri ve diğer çalışma yerlerini inşa etmişler; hem
de genel kültür ve mesleki bilgiler edinmiştir. Ayrıca tarım çalışmaları yaparak köy için gerekli beceriyi kazandılar.
♠ Halkevleriyle birlikte bu kesimler, Adnan Menderes döneminde kapatıldı.
1942 - Varlık Vergisi Kanunu:
Muhalif iş adamlarından alınır. Bir defaya mahsus alınır.
Gayrimüslim tüccarların piyasadaki etkinliğinin azaltılması amaçlanır.
Bu vergide kimin ne kadar ödeyeceği vergi dairelerinin kapılarında asılır, azınlıklar bu kanuna tepkilidir.
1943 - Toprak Mahsulleri Kanunu çıkarıldı.
15 Haziran 1945 - Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu kabul edildi, ancak amacına ulaşamadı.
II. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMĐ’NDE TÜRK DIŞ POLĐTĐKASI
1943 - Adana Görüşmeleri: Churchill ve Đnönü arasında yapıldı. Đnönü, Türkiye’yi savaştan uzak tutmuş;
Churchill ise Türkiye’nin Müttefikler yanında savaşa girmesini sağlamak için yoğun çaba harcamıştır. Bu görüşmelerde
Sovyet Baskısı önemli konudandır.
1944 - Kahire Görüşmeleri: Roosevelt, Churchill ve Đnönü arasında yapıldı. Đnönü, Türkiye’nin savaşa hazır
olmadığını söylemiş; Almanya ile Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşmaları imzalamıştır. Türkiye üzerindeki baskıların
artması üzerine bu savaşı sembolik olarak ilan etmiştir. Amaç, savaş sonrası gelişmelerden yararlanmaktır.
18 Temmuz 1945 - Milli Kalkınma Partisi Nuri Demirağ tarafından kuruldu. (ilk muhalefet partisi)
7 Ocak 1946 - Demokrat Parti: Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Celal Bayar ve Refik Koraltan tarafından
kuruldu. (Adnan Menderes, CHP’den ayrılmıştı.) Bu partinin kurulması ile çok partili düzene geçilmiştir.
21 Temmuz 1946’da yapılan genel seçimlerde 62 milletvekili ile meclise muhalefet partisi olarak girmiştir.
14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerde (seçim kanundaki değişikle gizli oy, açık sayım prensibi kabul edildi),
CHP 26 yıllık iktidarı kaybetmiş ve Demokrat Parti iktidara gelmiştir. Celal Bayar, Cumhurbaşkanı; Adnan Menderes ise
Başbakan seçilmiştir. Bu partinin iktidarı 27 Mayıs 1960’a kadar sürecektir.
Demokrat Parti döneminde ABD ile iyi ilişkiler kurulmuş, birlikte Kore Savaşı’nda komünist güçlere karşı
mücadele etmiştir.
II. DÜNYA SAVAŞI SONRASI’NDA TÜRK DIŞ POLĐTĐKASI
24 Ekim 1945 - Birleşmiş Milletler: Dünya barışını ve güvenliğini korumak, uluslar arası sosyal, kültürel ve
ekonomik iş birliği sağlamak, uluslar arası dostluğu geliştirmek için kurulmuştur. Örgütün kurucu üyeleri arasında Türkiye
de bulunur.
12 Mart 1947 - Truman Doktrini: ABD Başkanı Truman tarafından Sovyet Rusya tehdidine karşı hazırlanan
plandır. Bu doktrin ile ABD “Komünizm Tehdidi” altındaki devletlere mali ve askeri yardım yapacağını açıkladı. Bu
amaçla Türkiye’ye 100 milyar $, Yunanistan’a ise 300 milyon $ yardım yapmıştır.
1947 - Marshall Planı: ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall’ın savaştan zarar görmüş Avrupa ülkeleri
için hazırlamış olduğu yardım programıdır. Marshall’a göre Avrupa ülkeleri her şeyden önce kendi aralarında bir ekonomik
işbirliğine girmeli ve birbirlerinin eksiklerini tamamlamalıydı. Bu genel işbirliği sonunda bir açık ortaya çıktığında ABD,
bu açığın kapatılması için yardım etmeliydi. Bunun için de bir işbirliği programı yapılmalıydı. Türkiye 1949 - 1951 yılları
arasında ABD Hükümeti’nden bu plan doğrultusunda ekonomik ve askeri araç gereç yardımı almıştır. Türkiye bu
yardımların yürürlüğe girmesiyle artık Batı yanlısı bir politika takip etmiştir.
Molotov Planı: Marshall Planı’na karşılık Sovyet Rusya’da uyduları ile arasındaki ekonomik ilişkileri ve
işbirliğini kuvvetlendirmek için ikili ticari sistemi olan bu planını kurmuştur. Türkiye bu planda yer almadı.
22 Eylül 1947 - Avrupa Ekonomik Kalkınma Programı: 12 Temmuz’da toplanan 16’lar konferansında
ABD’ye sunulmak üzere (Marshall Planı’na göre) hazırlanan programdır. (Đngiltere, Fransa, Belçika, Đtalya, Portekiz,
Đrlanda, Yunanistan, Türkiye, Hollanda, Lüksemburg, Đsviçre, Đzlanda, Avusturya, Norveç, Danimarka ve Đsveç)
1949 - NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı): Bu teşkilata üye ülkeler, bir saldırıya karşı askeri
güçlerini birleştirmeyi kabul etmiştir. Türkiye, 10 Şubat 1952’de üye oldu.
ADNAN MENDERES DÖNEMĐ
Türkiye, BM’nin çağrısı üzerine 25 Haziran 1950’de Kore Savaşı’na asker göndermiştir.
1950 Kore Savaşı’nın da desteğiyle 10 Şubat 1952’de NATO’ya üye olmuştur.
Atatürk Aleyhine Đşlenen Suçlar Hakkında Kanun çıkartılmıştır.
1955 - Bağdat Paktı (Türkiye - Irak - Đran - Đngiltere - Pakistan ):
Bu pakta göre, iki devlet birbirinin iç işlerine karışmayacak, aralarında meydana gelen anlaşmazlıkları barış
yoluyla çözecek, antlaşma Arap Birliği Devletleri ile bölgenin güvenliği yönünden ilgili tüm devletlere açık olacaktır.
Pakta sonradan Đran, Đngiltere ve Pakistan da katıldı. ABD, tepki çekmemek için üye devletlere askeri - mali
yönden yardım edeceğini söylemiştir.
Irak’ta 14 Temmuz 1958’de ihtilal olunca, 24 Mart 1959 günü Pakt’tan çekilmiş ve Pakt merkezi Ankara
olmuştur. 18 Ağustos’ta Pakt adı “CENTO (Merkezi Antlaşma Örgütü)” olarak değiştirilmiş. 12 Mart’ta Pakistan ve Đran
da ayrılınca dağılma noktasına gelmiş ve bir süre sonra ölmüştür.
1955 - Varşova Paktı (SSCB - Arnavutluk, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya, Çekoslovakya,
Demokratik Almanya Cumhuriyeti):
NATO’ya karşı kurulmuş, güvenlik ve işbirliği örgütüdür. Türkiye bu pakta üye değildir.
1991 yılından itibaren çözülmeye başlamış ve Şubat’ta askeri, Nisan’da siyasi kanadı feshedilmiştir.
1955 - Kıbrıs Sorunu (Yunanistan):
1955 yılında Yugoslavya, Balkan Antantı’ndan çekilince Yunanistan Kıbrıs Adası üzerindeki yayılmacı
politikasını izlemek amacıyla bu ittifakı kullanmıştır. Bu sorun, iki taraf arasındaki ilişkilerin gerginleşmesine ve Balkan
Antantı’nın bozulmasına neden oldu.
5 - 11 Şubat 1959’da NATO’nun araya girmesiyle Londra’da; Türkiye, Đngiltere, Yunanistan Başbakanları
ile Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk kesimi temsilcileri arasında antlaşma imzalandı.
Bu antlaşmaya göre;
Kıbrıs Devleti; Đngiltere, Yunanistan ve Türkiye’nin garantörlüğünde kurulacak.
Türkiye adada 650, Yunanistan ise 950 kişilik askeri kuvvet bulundurabilecek.
Adada Đngiltere’ye ait iki Đngiliz üssü kalacaktır.
1960 - Kıbrıs Devleti Anayasası hazırlanmış; ancak bu cumhuriyet 1963’e kadar devam edecekti.
15 Temmuz 1974’te EOKA’cıların yaptıkları ihtilal Türklere karşı etnik arındırma politikası izleyen
Başpiskopos Makarios’un ve yönetiminin devrilmesine neden oldu.
Türkiye 14 Ağustos 1974’te Türk halkının yaşam hakkını korumak amacıyla garantör devlet yetkilerini
kullanarak Kıbrıs’a askeri harekât düzenledi.
13 Şubat 1975 - Kıbrıs Türk Federe Devleti oluşturuldu.
15 Kasım 1983 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilan edildi.
